Τα πιο παράξενα προσωνύμια της Παναγίας που κρύβουν ιστορίες και θαύματα
Τα προσωνύμια της Παναγίας δεν είναι απλώς ποιητικές εκφράσεις ή θερμές επικλήσεις των πιστών. Κάθε όνομα κρύβει βαθύτερες σημασίες: δηλώνει ιδιότητες και χαρακτηριστικά της, αναφέρεται σε τόπους προέλευσης ή εύρεσης της θαυματουργού εικόνας, γιορτές ή άλλες ιδιαίτερες περιστάσεις. Έτσι, συναντάμε ονόματα που περιγράφουν τόπους, φυτά και άνθη, τον τρόπο που φανερώθηκε το θαύμα, τον κτήτορα του ναού ή κάποιο μοναδικό χαρακτηριστικό της εικόνας.
Φυσικά, είναι αδύνατο να αναφερθούν όλα τα προσωνύμια της Παναγίας σε λίγες σελίδες. Ακόμα και η απλή καταγραφή τους θα απαιτούσε ολόκληρο βιβλίο. Ωστόσο, ας δούμε πώς προέκυψαν μερικά από τα πιο περίεργα και ξεχωριστά προσωνύμια που της έχουν αποδώσει οι λαϊκοί μας θρύλοι.
Παναγία του Πάθους
Προέρχεται από τον εικονογραφικό τύπο «Η Αμόλυντος», όπου η Θεοτόκος απεικονίζεται με λυπημένο πρόσωπο, κρατώντας στο αριστερό χέρι τον Χριστό, ενώ δύο άγγελοι στις άνω γωνίες κρατούν τα σύμβολα του Πάθους: ο ένας τον σταυρό, ο άλλος τη λόγχη και το καλάμι με τον σπόγγο.
Παλαιοκαστρίτισσα ή Παλιοκαστρίτσα
Λαϊκό όνομα που οφείλεται στο ότι ο ναός βρίσκεται μέσα ή κοντά σε παλιό κάστρο. Το πιο γνωστό μοναστήρι με αυτό το όνομα είναι στην Κέρκυρα. Στη Μύκονο την ονομάζουν Παλιοκαστρινή, επειδή ο ναός της είναι χτισμένος στο παλιό Κάστρο.
Παντάνασσα
Ποιητική και λογία προσωνυμία που σημαίνει «η μόνη βασίλισσα». Υπάρχει το γνωστό τροπάριο της Πεντηκοστής που την αποκαλεί «βασίλισσα μητροπάρθενον και δόξα». Ναοί, μοναστήρια και χωριά φέρουν αυτή την ονομασία, όπως στον Μυστρά, στη Θεσσαλονίκη και στο Αμάρι της Κρήτης.
Παραπορτιανή
Λαϊκό όνομα στη Μύκονο, επειδή ο ναός βρίσκεται κοντά στη μεγάλη πύλη του κάστρου. Πιθανότατα προέρχεται από το «παρά την πόρτα», δηλαδή κοντά στην κεντρική πύλη ή σε κάποια μικρότερη είσοδο που χρησιμοποιούταν σε περιόδους ανάγκης.
Πέτρα
Ποιητικό προσωνύμιο που προέρχεται από στίχο του Ακάθιστου Ύμνου: «χαίρε πέτρα ή ποτίσσασα τους διψώντας την ζωήν». Επίσης, πολλοί ναοί είναι χτισμένοι πάνω σε βράχους ή σε περιοχές που φέρουν το όνομα Πέτρα, όπως στη Μακεδονία, στη Βοιωτία και αλλού.
Πευκοβουνογιάτρισσα
Ονομάζεται έτσι το μοναστήρι της Παναγίας στην Κερατέα Αττικής, γιατί βρίσκεται σε βουνό γεμάτο πεύκα. Η Θεοτόκος θεωρείται πνευματικός αέρας που θεραπεύει σώμα και ψυχή, όπως ο καθαρός αέρας των πευκοδάσων.
Πισωτοιχιώτισσα
Λαϊκή ονομασία στο Ηράκλειο Κρήτης, λόγω της θέσης του ναού πίσω από τμήμα παλαιού τείχους.
Πολίτισσα
Άλλη λαϊκή ονομασία της Παναγίας στο Ηράκλειο, γνωστή και ως Κυρά Πολίτισσα.
Σκοινιώτισσα
Φυτωνυμική προσωνυμία στη Μήλο, προέρχεται από το θάμνο σκοίνος που φυτρώνει στην περιοχή.
Ταξιδιάρα
Η Παναγία που συνοδεύει και προστατεύει τους ταξιδιώτες, ιδιαίτερα τους ναυτικούς. Το «Η Παναγία μαζί σου» είναι ευχή που εκφράζει την πίστη στην προστασία της σε κάθε ταξίδι.
Τατάρνα ή Τατάρνης ή Ταταρνώτισσα
Η Θεοτόκος στην Ιερά Μονή Τατάρνας στο Καρπενήσι, όπου το όνομα της μονής δίνει και το προσωνύμιο.
Τζιλά
Όνομα που της δόθηκε επειδή θεωρείται πως τιμωρεί όσους εργάζονται την ημέρα της γιορτής της.
Τουρλιανή
Λαϊκή ονομασία που προέρχεται από το χαρακτηριστικό του ναού της με τον τρούλο — τρουλωτή εκκλησία. Η λέξη «τουρλωτός» σημαίνει φουσκωμένος, στρογγυλοποιημένος, όπως ακριβώς ο τρούλος που προεξέχει εντυπωσιακά πάνω από τον ναό.
Χρυσογαλατούσα και Χρυσογαλούσα
Προσωνυμίες που δηλώνουν πως η Παναγία ανέθρεψε και γαλούχησε τον Χριστό με «χρυσό γάλα» και με «χρυσούς τρόπους», συμβολίζοντας την αγνή και πολύτιμη μητρική φροντίδα της.
Ψηλιανή
Λαϊκό όνομα που σημαίνει «Υψηλή» και εκφράζει τον σεβασμό προς την Παναγία.
Ψυχοσώστρα
Η προστάτιδα των ψυχών, στην οποία οι πιστοί συχνά απευθύνονται με το παράπονο «σώσον τας ψυχάς ημών», εμπιστευόμενοι τη σωτηρία τους.
Κάθε ένα από αυτά τα προσωνύμια αποτυπώνει έναν θρύλο, μια τοπική παράδοση ή έναν βαθύ σεβασμό της λαϊκής πίστης προς τη Μητέρα του Θεού — προσδίδοντας στον λαό μας ένα πλούσιο θησαυρό πνευματικής κληρονομιάς γεμάτο χρώματα, εικόνες και ζωντανά συναισθήματα.
