Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ: «Ο σκοπός της ζωής μας»
Ο Όσιος Σεραφείμ του Σάρωφ για την πνευματική ζωή
Ήταν Πέμπτη, γράφει ο Μοτοβίλωφ (ο κτηματίας Νικόλαος Μοτοβίλωφ, που το 1831 θεραπεύθηκε θαυματουργικά από σοβαρή ασθένεια με την προσευχή του οσίου Σεραφείμ). Ημέρα συννεφιασμένη. Το χιόνι στη γη είχε ανεβή στους 25 πόντους, ενώ από τον ουρανό εξακολουθούσαν να πέφτουν πυκνές νιφάδες, όταν ο πατήρ Σεραφείμ άρχισε να συζητά μαζί μου. Με έβαλε να καθήσω στον κορμό ενός δένδρου που μόλις είχε κόψει, και ο ίδιος κάθησε απέναντί μου. Βρισκόμασταν μέσα στο δάσος, κοντά στο ερημητήριό του, πάνω στον λόφο που κατέληγε στις όχθες του ποταμού Σάρωφκα.
— Ο Κύριος μου απεκάλυψε, είπε ο μεγάλος στάρετς, ότι από τα παιδικά σας χρόνια επιθυμούσατε πολύ να μάθετε ποιος είναι ο σκοπός της χριστιανικής ζωής, και είχατε ρωτήσει πολλές φορές μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες.
— Πράγματι, απάντησα, από την ηλικία των δώδεκα ετών με απασχολούσε επίμονα αυτός ο λογισμός και είχα απευθυνθή σε πολλούς πνευματικούς ανθρώπους, αλλά οι απαντήσεις τους δεν με ικανοποιούσαν.
— Μάλιστα, συνέχισε ο πατήρ Σεραφείμ. Κανείς σεν σας είχε δώσει οριστική απάντησι. Να ποιος είναι ο σκοπός της χριστιανικής ζωής, έλεγαν: Να πηγαίνεις στην εκκλησία, να προσεύχεσαι στον Θεό, να τηρής τις εντολές Του, να κάνεις το καλό. Ωρισμένοι δυσανασχετούσαν μαζί σας και σας έλεγαν ότι ασχολείσθε με μία περιέργεια που δεν αρέσει στον Θεό. «Μη ζητάς πράγματα πάνω από τις δυνάμεις σου», συμπλήρωναν. Κανείς όμως δεν σας έδωσε τη σωστή απάντησι. Ορίστε λοιπόν, εγώ ο πτωχός Σεραφείμ θα σας εξηγήσω τώρα ποιος είναι πράγματι αυτός ο σκοπός:
Η προσευχή, η νηστεία, η αγρυπνία και κάθε χριστιανικό έργο, όσο κι αν είναι καλό καθ᾽ εαυτό, δεν αποτελεί τον σκοπό της χριστιανικής μας ζωής, αλλά χρησιμεύει σαν μέσο για την επιτυχία του. Ο πραγματικός σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι η απόκτησις του Αγίου Πνεύματος.
Τα καλά έργα
Πρέπει να γνωρίζετε, αγαπητέ, πως μόνο όταν γίνεται χάριν του Χριστού ένα καλό έργο φέρνει τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος. Το καλό βέβαια, κι αν ακόμη δεν έχει γίνει για τον Χριστό, δεν παύει να είναι καλό. Η Γραφή λέει: «Εν παντί έθνει ο φοβούμενος αυτόν και εργαζόμενος δικαιοσύνην δεκτός αυτώ εστι» (Πραξ. ι´ 35). Πόσο ευάρεστος είναι ο άνθρωπος που εργάζεται τη δικαιοσύνη, φαίνεται στην περίπτωσι του εκατοντάρχου Κορνηλίου στην ευαγγελική ιστορία. Ο Κορνήλιος ήταν θεοφοβούμενος και πολύ ελεήμων. Σ᾽ αυτόν λοιπόν, ενώ προσευχόταν, εμφανίσθηκε άγγελος Κυρίου και του είπε: «Πέμψον εις Ιόππην και μετακάλεσαι Σίμωνα ος επικαλείται Πέτρος· ούτος ξενίζεται εν οικία Σίμωνος βυρσέως… ος παραγενόμενος λαλήσει σοι» (Πραξ. ι´ 32). Ο Πέτρος μίλησε στον Κορνήλιο για την αιώνια ζωή και πίστεψε κι αυτός και όλη η οικογένειά του.
Ο Κύριος χρησιμοποιεί όλα τα θεικά Του μέσα, για να δώση την ευκαιρία σ᾽ ένα τέτοιον άνθρωπο, σαν αμοιβή για τα καλά του έργα, να μη στερηθή την αιώνια μακαριότητα.
Από την ευαγγελική αυτή διήγησι συμπεραίνουμε πως ο Κύριος, όσον αφορά τα καλά έργα που δεν γίνονται γι᾽ Αυτόν, περιορίζεται στο να μας δώση τα μέσα για να τα αξιοποιήσουμε. Και από εμάς πλέον εξαρτάται, αν θα τα αξιοποιήσουμε ή όχι. Να γιατί είπε ο Κύριος στους Εβραίους: «Ει τυφλοί ήτε, ουκ αν είχετε αμαρτίαν· νυν δε λέγετε ότι βλέπομεν· η ούν αμαρτία υμών μένει» (Ιωάν. θ´ 41).
Όταν λοιπόν κάποιος αγαθοεργή σαν τον Κορνήλιο όχι για τον Χριστό, αλλά κατόπιν πιστέψη σ᾽ Αυτόν, τότε τα καλά του έργα είναι σαν να έγιναν για τον Χριστό. Αν όμως δεν πιστέψη στον Χριστό, δεν έχει δικαίωμα να παραπονεθή ότι τα καλά του έργα δεν καρποφόρησαν. Γιατί το καλό έργο αποβαίνει ωφέλιμο μόνο όταν γίνεται χάριν του Χριστού οπότε και στη μέλλουσα ζωή μας εξασφαλίζει το στεφάνι της δικαιοσύνης, αλλά και στην παρούσα μας γεμίζει με τη χάρι του Αγίου Πνεύματος. Και καθώς έχει γραφή:«Ου γαρ εκ μέτρου δίδωσιν ο Θεός το Πνεύμα» (Ιωάν. γ´ 34).
Έτσι είναι φιλόθεε. Ο σκοπός της χριστιανικής ζωής είναι η απόκτησις του Πνεύματος του Θεού. Η προσευχή, η αγρυπνία, η νηστεία, η ελεημοσύνη και τα άλλα καλά έργα, που γίνονται χάριν του Χριστού, είναι μόνο μέσα για την απόκτησι του Αγίου Πνεύματος.
— Τι σημαίνει απόκτησις; ρώτησα τον στάρετς. Δεν μπορώ να το καταλάβω.
— Αποκτώ, σημαίνει μαζεύω, συγκεντρώνω, αποκρίθηκε εκείνος. Γνωρίζω τι σημαίνει αποκτώ χρήματα. Το ίδιο ισχύει και για την απόκτησι του Πνεύματος του Θεού. Γνωρίζεις τη σημασία της λέξεως «αποκτώ» με τη κοσμική έννοια; Ο σκοπός της ζωής των κοσμικών ανθρώπων είναι η απόκτησις χρημάτων, ενώ των ευγενών — εκτός από τα χρήματα — και η απόκτησις τιμών, διακρίσεων, και άλλων ανταμοιβών για τις υπηρεσίες τους στο κράτος.
Η απόκτησις του Αγίου Πνεύματος είναι κάτι παρόμοιο, μόνο που είναι ευλογημένο και αιώνιο. Αποκτάται με τους ίδιους περίπου τρόπους, όπως το χρηματικό κεφάλαιο ή τα διάφορα αξιώματα.
Ο Θεός Λόγος, ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός, παρωμοίασε τη ζωή μας με αγορά και τα έργα μας με εμπορευόμενα πράγματα και μας λέει: «Πραγματεύσασθε εν ω έρχομαι»(Λουκ. ιθ´ 13), «εξαγοραζόμενοι τον καιρόν, ότι αι ημέραι πονηραί εισι» (Εφεσ. ε´16). Δηλαδή, εκμεταλλευθήτε το χρόνο σας, ώστε με τα επίγεια αγαθά να αποκτήσετε τα ουράνια. Επίγεια εμπορεύματα είναι τα καλά έργα που γίνονται για τον Χριστό και μας εξασφαλίζουν τη χάρι του Αγίου Πνεύματος. Χωρίς Αυτό δεν υπάρχει σωτηρία.
Το Άγιον Πνεύμα εγκαθίσταται μόνο Του στις ψυχές μας. Για να κατοικήση όμως και να συμπαραμείνη με το δικό μας πνεύμα, πρέπει προηγουμένως να αγωνισθούμε με όλες μας τις δυνάμεις για να το αποκτήσουμε. Τότε εκείνο θα προετοιμάση στην ψυχή και στο σώμα μας την κατοικία Του, σύμφωνα με τον αψευδή λόγο του Κυρίου: «Ενοικήσω εν υμίν και εμπεριπατήσω και έσομαι υμών Θεός, και υμείς έσεσθέ μοι λαός» (πρβλ. Λευιτ. κστ´ 12).
Η προσευχή
Κάθε αρετή που γίνεται για τον Χριστό μας δίνει τη χάρι του αγίου Πνεύματος. Περισσότερο όμως απ̉ όλες μας τη δίνει η προσευχή, γιατί αυτή την έχουμε πάντοτε στα χέρια μας σαν ένα εύχρηστο πνευματικό όπλο. Θα θέλατε π.χ. να πάτε στην εκκλησία, αλλά εκκλησία δεν υπάρχει ή μπορεί η ακολουθία να έχη τελειώσει. Θα θέλατε να δώσετε κάτι στον επαίτη, αλλά επαίτης δεν υπάρχει ή μπορεί να μην έχετε να του δώσετε. Θα θέλατε ίσως να φυλάξετε παρθενία, αλλά είτε η ιδιοσυγκρασία σας είτε η πίεσις των τεχνασμάτων του εχθρού εν συνδυασμώ με την αδυναμία σας δεν σας αφήνουν να αντισταθήτε και να εκπληρώσετε αυτή την επιθυμία σας. Θα θέλατε ακόμη να κάνετε και κάποια άλλη αρετή χάριν του Χριστού, αλλά δεν έχετε δυνάμεις ή δεν δίδεται η κατάλληλη ευκαιρία.
Με την προσευχή όμως δεν συμβαίνει το ίδιο. Γι’ αυτή υπάρχει πάντοτε και για τον καθένα η δυνατότης: για τον πλούσιο και τον πτωχό, τον ισχυρό και τον αδύνατο, τον διάσημο και τον άσημο, τον υγιή και τον ασθενή, τον δίκαιο και τον αμαρτωλό. Μεγάλη είναι η δύναμις της προσευχής. Αυτή περισσότερο απ̉ όλα μας παρέχει το Πνεύμα του Θεού, και αυτήν ευκολώτερα απ̉ όλα μπορεί καθένας να την επιτελέση. Με την προσευχή αξιωνόμαστε να συζητάμε με τον Πανάγαθο Θεό και Σωτήρα μας. Πρέπει όμως να προσευχώμαστε μόνο μέχρις ότου ο Θεός, το Πνεύμα το Άγιον μας επισκεφθή με τη χάρι Του στο μέτρο που Αυτός γνωρίζει. Και όταν Αυτός ευδοκήση να μας επισκεφθή, τότε πρέπει να σταματήσουμε την προσευχή. Γιατί να του λέμε «ελθέ και σκήνωσον εν ημίν», αφού ήδη βρίσκεται μέσα στις ψυχές μας;
Οι άλλες αρετές
— Μέχρι τώρα, μπάτουσκα, μιλήσατε μόνο για την προσευχή. Τι θα λέγατε για τις άλλες αρετές που γίνονται για τον Χριστό και την απόκτησι του Αγίου Πνεύματος;
— Τη χάρι του Αγίου Πνεύματος μπορείτε να την αποκτήσετε και με όλες τις άλλες αρετές, που γίνονται χάριν του Χριστού. Εμπορευθήτε από τις αρετές εκείνες που σας δίνουν περισσότερο κέρδος. Συγκεντρώστε κεφάλαιο από τα ευλογημένα κέρδη της θείας χάριτος και να τα καταθέσετε στο αιώνιο ταμιευτήριο, που θα σας αποφέρη τόκο σε κάθε πνευματικό ρούβλι όχι 4 ή 6%, αλλά 100%, και αναρίθμητες φορές περισσότερο.
Αν π.χ. σας δίνη περισσότερη χάρι η προσευχή και η αγρυπνία, αγρυπνείτε και προσεύχεσθε. Αν σας δίνη περισσότερη η νηστεία, νηστεύετε. Αν σας δίνη η ελεημοσύνη, δώστε ελεημοσύνη. Παρόμοια σκεφθήτε και για κάθε άλλη αρετή που γίνεται για τον Χριστό.
Έτσι να εμπορεύεσθε πνευματικά με τις αρετές. Κι αφού αποκτήσετε μ̉ αυτόν τον τρόπο τη χάρι του Αγίου Πνεύματος, να τη μοιράσετε σε όσους έχουν ανάγκη, παίρνοντας παράδειγμα από το αναμμένο κέρι. Αυτό, αν και είναι αναμμένο με γήινο φως, ανάβει και άλλα κεριά, φωτίζει και άλλα μέρη, χωρίς να λιγοστεύη το δικό του φως. Αν γίνεται έτσι με το γήινό φως, τι να πούμε τότε για το φως της χάριτος του Παναγίου Πνεύματος του Θεού;
Προσέγγισις με τις αισθήσεις
— Mπάτουσκα, μιλάτε διαρκώς για την απόκτησι της χάριτος του Αγίου Πνεύματος σαν τον σκοπό της χριστιανικής ζωής. Πως όμως και που μπορώ να το δω; Τα καλά έργα φαίνονται. Θα μπορούσα άραγε να δω και το Άγιον Πνεύμα; Πως μπορώ να γνωρίζω, εάν το Άγιον Πνεύμα είναι μαζί μου ή όχι;
— Στις ημέρες μας, αποκρίθηκε ο στάρετς, υπάρχει γενική ψυχρότης προς την αγία πίστι του Χριστού και αδιαφορία προς όσα ενεργεί η θεία Πρόνοια για να μας φέρη κοντά Του. Η ψυχρότης και η αδιαφορία αυτή μπορούμε να πούμε ότι μας απεμάκρυναν σχεδόν εντελώς από την αληθινή χριστιανική ζωή. Μας φαίνονται τώρα κάπως παράξενα τα λόγια της Γραφής, όπως π.χ. εκείνα που είπε ο προφήτης Μωϋσής για τους πρωτοπλάστους: «Ήκουσαν της φωνής Κυρίου του Θεού περιπατούντος εν τω παραδείσω…» (Γεν. γ´ 8), ή τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Κωλυθέντες υπό του Αγίου Πνεύματος λαλήσαι τον λόγον εν τη Ασία εζητήσαμεν εξελθείν εις Μακεδονίαν, συμβιβάζοντες ότι προσκέκληται ημάς ο Κύριος ευαγγελίσασθαι αυτούς » (Πραξ. ιστ´ 7-10).
Συχνά αναφέρεται η εμφάνισις του Θεού στους ανθρώπους και σε άλλα μέρη της Αγίας Γραφής. Αυτός είναι ο λόγος που μερικοί υποστηρίζουν και λένε: «Τα χωρία αυτά είναι ακατανόητα. Πως μπορούν οι άνθρωποι με τα ίδια τους τα μάτια να δούν τον Θεό;» Τίποτε όμως ακατανόητο δεν υπάρχει εδώ. Η δυσκολία προέρχεται από το ότι απομακρυνθήκαμε από την απλότητα της πρωταρχικής χριστιανικής γνώσεως, και με την πρόφασι της επιστημονικής γνώσεως μπήκαμε σε τέτοιο σκοτάδι αγνοίας, ώστε μας φαίνονται ακατανόητα εκείνα που για τους παλαιούς ήσαν τόσο κατανοητά. Και στις καθημερινές ακόμη συζητήσεις τους η έννοια της εμφανίσεως του Θεού δεν ήταν γι̉ αυτούς κάτι παράξενο. Οι άνθρωποι αυτοί δεν έβλεπαν τον Θεό και τη χάρι του Αγίου Του Πνεύματος στον ύπνο και στους ρεμβασμούς τους ούτε σε μία φανταστική και αρρωστημένη έκστασι, αλλά φανερά και αληθινά.
(Απόσπασμα πό τό βιβλίο, ΟΣΙΟΣ ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΤΟΥ ΣΑΡΩΦ, Ἐκδ. Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου).
