Οι πρώτοι συγγραφείς της εκκλησιαστικής ιστορίας και οι πηγές τους
Γράφει ο Συμεών Τριανταφυλλίδης
Ως πατέρας της Εκκλησιαστικής Ιστορίας καταγράφεται ο Ευσέβιος ο Καισαρείας ή Παμφίλου, ο οποίος συνέγραψε την πρώτη Εκκλησιαστική Ιστορία. Το συγκεκριμένο έργο, όπου θεωρείται το πρώτο σύγγραμμα Εκκλησιαστικής Ιστορίας καταγράφει τους πρώτους χρόνους από της εμφανίσεως του Χριστιανισμού έως και το 324.
Ευσέβιος Καισαρείας
Τη συνέχεια αυτής της Εκκλησιαστικής Ιστορίας συνέγραψε ο Σωκράτης ο Σχολαστικός, όπου στο έργο του περιλαμβάνονται γεγονότα που πραγματοποιήθηκαν από το 305 έως το 439.
Στη πορεία εμφανίζονται δύο σημαντικές ιστορικές πηγές της χριστιανικής εκκλησίας, εκείνη του Σοζώμενου όπου αναφέρεται στη χρονική περίοδο 344 μέχρι 423 και του Θεοδώρητου Κύρου με το έργο του να εκτείνεται από το 320 έως το 428.
Κατά τον 6ο αιώνα διακρίνεται ο ιστορικός Θεόδωρος ο Αναγνώστης, όπου συνέταξε την επιτομή των τριών προαναφερθέντων συνεχιστών του Ευσεβίου Καισαρείας, η οποία ήταν συνέχεια της ιστορίας του Σωκράτη του Σχολαστικού και έκανε ουσιαστικά καταγραφή γεγονότων που διαδραματιζόταν μέχρι τον θάνατο του Ιουστίνου Α΄ (518 – 527). Πλέον σώζεται όμως, μόνο η επιτομή της, αυτή που συνέταξε ο Νικηφόρος Κάλλιστος.
Ξεχωριστό είναι το έργο του Γελάσιου του Κυζικηνού ο οποίος καταγράφει την εξιστόρηση των γεγονότων που έλαβαν χώρα κατά την Α’ Οικουμενική Σύνοδο. Ξεχωρίζει επίσης, η Εκκλησιαστική Ιστορία του Ευαγρίου (451 – 594), όπου περιέχει γεγονότα που ξεκινούν από την Πρώτη Σύνοδο της Εφέσου μέχρι τη βασιλεία του αυτοκράτορα Μαυρίκιου, καθώς και αποσπάσματα που έχουν διασωθεί από το έργο του Φιλοστοργίου. Κάποια από τα διασωθέντα αποσπάσματα της εκκλησιαστικής ιστορίας του Φιλοστοργίου, όπως κομμάτια του έργου του “Μαρτύριον Αρτεμίου” (Αρειανός Μάρτυρας), είναι σημαντικά καθώς περιγράφεται και η εκδοχή των ηττημένων αρειανών.
Ακόμη ένας εκκλησιαστικός ιστορικός όπου το έργο του διεσώθη στη συριακή μετάφραση και αρκετούς αιώνες αργότερα μεταφράστηκε και στη γερμανική γλώσσα, είναι ο Ζαχαρίας ο Σχολαστικός ή Ρήτωρ, όπως τον αποκαλούσαν. Ο Ζαχαρίας ο Σχολαστικός έγραψε στην ελληνική γλώσσα την Εκκλησιαστική Ιστορία καταγράφοντας σημαντικά ιστορικά στοιχεία της χρονικής περιόδου 451 – 491.
Ο Ιωάννης της Εφέσου είναι επίσης, ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς συγγραφείς του χριστιανισμού, καθώς ένα από τα σπουδαιότερα διασωθέντα έργα του είναι η Εκκλησιαστική Ιστορία, η οποία περιέχει στοιχεία από την εποχή του Ιούλιου του Καίσαρα μέχρι το 588. Καλύπτει συνολικά πάνω από έξι αιώνες και αυτό το έργο σώζεται στη συριακή γλώσσα όπου και το έγραψε ο ίδιος.
Τέλος έχουμε και τις χρονογραφίες των μεταγενέστερων Βυζαντινών όπως του, Θεοφάνους του Ομολογητού, όπου το έργο του “Χρονογραφία” αποτελεί μοναδική αξιόλογη πηγή καθώς καλύπτει ένα μεγάλο κενό στη βυζαντινή ιστοριογραφία (7ο και 8ο αι.), Γεωργίου του Μοναχού ή Αμαρτωλού (9ος αι.), Γεωργίου Συγγέλου (8ος – 9ος αι.) με σημαντικότερο έργο “Εκλογή Χρονογραφίας”.
Θεοφάνης ο Ομολογητής
