Προσωπικότητες του Πνεύματος, της Τέχνης και της Επιστήμης (Β’)
Γράφει η Βιργινία Κωνσταντινίδου-Χαμουδοπούλου
Στον τομέα των γραμμάτων υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ της γενιάς του ᾽20 και της γενιάς του ᾽30. Η γενιά του ᾽30 ανήκει και στην παλαιά Ελλάδα, όπως και σε μία νέα Ελλάδα που προέκυψε μετά την εγκατάσταση των Ελλήνων Μικρασιατών.
Ο Α´ Παγκόσμιος Πόλεμος επηρέασε και πνευματικά τον κόσμο της Δύσεως και της Ανατολής. Έπλασε νέες συνειδήσεις και ξύπνησε νέες αναζητήσεις. Έδωσε μορφή σε ριζοσπαστικές πολιτικές καινοτομίες που είχαν γεννηθεί στις αρχές του 20ού αι. Ωστόσο οι περισσότεροι –κυρίως Έλληνες– πρωτοπόροι του πνεύματος, προέκυψαν την εποχή του μεσοπολέμου διαποτισμένοι από το κοσμογονικό τράνταγμα της μικρασιατικής καταστροφής.
Χωρίς να υποτιμούμε τον ασύγκριτο λογοτεχνικό και μουσικό πλούτο την Επτανησίων ή των Ελλήνων άλλων περιοχών της Ελλάδας, θα ασχοληθούμε δειγματοληπτικά με την πνευματική προσφορά των Ελλήνων Μικρασιατών.
Χωρίζουμε την πνευματική αυτή προσφορά σε δύο ομάδες:
Στην πρώτη ανήκουν οι Έλληνες, οι οποίοι πολέμησαν στα βουνά και στους κάμπους της Ανατολής δοκιμάζοντας την απέραντη θλίψη της ήττας. Έπειτα οι Έλληνες που δεν πολέμησαν, αλλά έζησαν την τραγωδία και προσπάθησαν να δώσουν σε αξιοσημείωτα κείμενα την πικρή εμπειρία τους και την αγωνία για το μέλλον τους. Τέλος οι Έλληνες Μικρασιάτες που ήλθαν στη Μητέρα Πατρίδα ή βρήκαν αλλού νέα πατρίδα και οι οποίοι, με τη μνήμη του ολέθρου και με τη νοσταλγία της χαμένης ζωής τους, μας άφησαν στα κείμενά τους μνήμες που πρέπει να γίνονται γνωστές και αλησμόνητες από όλους μας, ως το τραγικότερο κεφάλαιο της σύγχρονης Ιστορίας του Ελληνικού Γένους. Ακόμα και η πιο μικρή ομολογία και μαρτυρία αυτόπτου μάρτυρα εντάσσεται σε μία τεράστια ιστορική ύλη, που έχει ήδη δημιουργηθεί.
Στην πρώτη αυτή ομάδα πνευματικοί άνθρωποι, με χαραγμένο έντονο το βίωμα της ολέθριας καταστροφής, συγκαταλέγονται στους σπουδαιότερους από τους λογοτέχνες που σφράγισαν την ελληνική παιδεία και πνευματική δημιουργία του 20ού αι. Ο Γεώργιος Σεφέρης, ο Ηλίας Βενέζης, ο Γεώργιος Θεοτοκάς, ο Κοσμάς Πολίτης, η Διδώ Σωτηρίου. Το έργο τους είναι γνωστό και διαδεδομένο.
Γενικότερα η γενιά του ᾽30 εκφράζει στη Λογοτεχνία μία νέα ωρίμανση, σοβαρότητα και τραγικότητα σε αντικατάσταση του προγενέστερου χιμαιρικού ρομαντισμού.
Είναι γεγονός ότι ο Ελληνισμός της Μ. Ασίας, του Πόντου, της Καππαδοκίας και της Θράκης δημιούργησε τους συγγραφείς αυτής της εποχής και τους ήρωες των έργων. Την εποχή αυτή γίνεται μία ψυχική και πνευματική μετατροπή στην τέχνη του λόγου και στις τέχνες. Από τους 53 συγγραφείς του μεσοπολέμου ανθολογούνται οι 13 προερχόμενοι από τη Μ. Ασία, τη Θράκη και την Πόλη. Αντώνιος Βουσβούνης, Θράσος Καστανάκης, Μενέλαος Λουντέμης, Τατιάνα Σταύρου, Μαρία Ιορδανίδου, Τάσος Αθανασιάδης. Οι δύο τελευταίοι τόμοι του μυθιστορήματος του Τάσου Αθανασιάδη “Τα παιδιά της Νιόβης” αποτελούν ίσως την πληρέστερη και πιο νηφάλια παρουσίαση του επιτυχημένου αγώνα των προσφύγων να ενσωματωθούν στη ζωή του Ελλαδικού χώρου, εισάγοντας παράλληλα πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους.
Ωστόσο πρέπει να αναφέρουμε ένα κοινό στοιχείο στους συγγραφείς που περιγράφουν τον όλεθρο του 1922. Οι συγγραφείς αυτοί δεν εστιάζουν τόσο στον θάνατο, όσο στον συνειδητό εξευτελισμό που υπέστησαν οι Έλληνες εκ μέρους των Τούρκων. Βιασμοί, σωματικοί και ψυχικοί εξευτελισμοί, βαρβαρότητες, φόβοι και ντροπή. Ακόμα και συνειδητή μετάδοση γενετήσιων νοσημάτων από τους Τούρκους στους Έλληνες προς εξαφάνιση του Ελληνικού Γένους. Πράξεις κινούμενες από συμπλέγματα κατωτερότητας και ανασφάλειες του κατακτητή ενάντια σ᾽ έναν ανώτερο πολιτισμό.
Κατά το Πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων της Πόλης τον Σεπτέμβριο του 1955 επαναλήφθηκαν εξ ίσου κατάπτυστες βαρβαρότητες.
*
Στη δεύτερη ομάδα Ελλήνων Μικρασιατών του Πνεύματος και της Επιστήμης ανήκουν προσωπικότητες, οι οποίες δόξασαν και διεθνώς τη Μητέρα Πατρίδα.
Στην ομάδα αυτή ανήκουν επιστήμονες γεννημένοι κυρίως στην Πόλη ή στη Σμύρνη, έχοντες ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές τους στις φημισμένες σχολές της γενέτειράς τους. Οι λόγιοι αυτοί ήσαν γνωσσομαθείς, με καλλιέργεια ενισχυμένη από λαμπρές σπουδές και μακροχρόνιες διαμονές στα μεγάλα επιστημονικά κέντρα του εξωτερικού, με “ανοιχτό μυαλό” που δεν θύμιζε τίποτα από την πατροπαράδοτη ελλαδική παράδοση.
Αυτές οι προσωπικότητες, όπως και άλλες αντίστοιχες με καταγωγή από την Ελλάδα, στάθηκαν ικανές, με τη δράση τους στην Αθήνα, να ανεβάσουν στα ανώτατα επίπεδα της γνώσεως τους Έλληνες, ως Ακαδημαϊκοί ή Καθηγητές Πανεπιστημίου, και να εμπλουτίσουν ουσιαστικά τον επιστημονικό ή καλλιτεχνικό τομέα στον οποίο είχαν εντρυφήσει. Συγχρόνως αποτέλεσαν λαμπρά παραδείγματα ήθους, εργατικότητας, τιμιότητας, ευθυκρισίας, προοδευτικότητας, ευγένειας, καλοσύνης, και κυρίως ιώβειας υπομονής. Στοιχεία τα οποία μαρτυρούσαν όχι μόνο την υψηλή μόρφωσή τους, αλλά και την προέλευσή τους από ένα μοναδικό, προαιώνιο πολιτισμό 3.000 ετών, ο οποίος, παρά την υποδούλωσή του στον “ανυποψίαστο” κατακτητή, είχε φθάσει στην ευλογημένη σύζευξη διάνοιας και καρδιάς, δια της ενώσεως του ελληνικού πνεύματος με τη χριστιανική Αποκάλυψη.
* * *
Από ένα πλήθος ονομάτων Μικρασιατών αξιωματούχων του πνεύματος επιλέξαμε τέσσερα ονόματα αντιπροσωπευτικά των όσων ήδη αναφέραμε για την εντιμότητά τους.
*
Ο Χρήστος Σ. Σολομωνίδης, γιος του Σωκράτη Σ., διευθυντή και εκδότη της πρώτης εφημερίδας στη Σμύρνη “Αμάλθεια”, με συνεκδότη τον Γεώργιο Υπερίδη, χρημάτισε αρχισυντάκτης της εφημερίδας αυτής, όταν μετά το 1922 η “Αμάλθεια” συνέχισε για λίγο την έκδοσή της στην Αθήνα με την ίδια Διεύθυνση (Σωκράτη Σολ. και Γεώργιο Υπερίδη).
Ο Χρήστος Σολομωνίδης (1897-1976) γεννήθηκε στη Σμύρνη. Αριστούχος της Ευαγγελικής Σχολής και της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εγκατεστημένος μετά την καταστροφή στην Αθήνα, ο Χ.Σ. γρήγορα εξελίχθηκε σε μέγα Λογοτέχνη, Ιστορικό, Νομικό Σύμβουλο σε εξέχοντα Ιδρύματα και σε πολιτευτή.
Η στενή επαφή του με την “Αμάλθεια” και η μεταφορά στην Αθήνα τού επί 40 έτη (1882-1922) Αρχείου αυτής της εφημερίδας, του έδωσε τη δυνατότητα να έχει στη διάθεσή του ένα πλουσιότατο και λεπτομερέστατο υλικό αναφορικά με την ιστορία και τη ζωή στη Σμύρνη, από την καθημερινότητά της έως το υψηλότερο θρησκευτικό, κοινοτικό ή άλλο πνευματικό ή κοινωνικό δρώμενο.
Εντυπωσιάζει σε όλα τα βιβλία του Χρήστου Σολομωνίδη η αυτολεξεί δημοσίευση λόγων, ανακοινώσεων ή εντολών υψηλά ισταμένων προσώπων, επιστολών, δημοσίων εγγράφων και άλλων πρωτογενών πηγών.
Ο Χ.Σ. έζησε στην Αθήνα 54 χρόνια μετά την καταστροφή. Τιμήθηκε με πολύ υψηλά αξιώματα όπως του Προέδρου και Συμβούλου της Ριζαρείου Σχολής, του Προέδρου των Δελφικών Αμφικτυονιών, του Αντιπροέδρου του Συνδέσμου Ελλήνων Λογοτεχνών και άλλων πολλών.
Τα περισσότερα από τα βιβλία του, που αφορούν στην αλησμόνητη Σμύρνη, βραβεύτηκαν από την Ακαδημία Αθηνών για τις σπάνιες ιστορικές και λεπτομερείς πληροφορίες γύρω από την Παιδεία, την Εκκλησία, το Θέατρο, τη Δημοσιογραφία και την Ιατρική από τη γένεση της Σμύρνης μέχρι των ημερών του.
Οι συγγραφές αυτές, γραμμένες από το 1954 έως το 1973, σε μία εποχή που οι Τούρκοι, καταπατώντας τα συμφωνημένα στη συνθήκη της Λωζάννης, βιαιοπραγούσαν και εκτόπιζαν τον Ελληνισμό της Πόλης, αποτέλεσαν μία σοβαρή και σθεναρή αντίσταση στην τουρκική βία δια της κοινοποιήσεως σε όλο τον κόσμο του μεγέθους του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού στη Μ. Ασία.
Γι᾽ αυτό ο Χ. Σολομωνίδης θεωρήθηκε ως ο πλέον κατάλληλος για να ιστορήσει το έπος και το δράμα της γενέτειράς του. Αναγνωρίσθηκε Πανελληνίως ως ανεπανάληπτος Σμυρναιολόγος, Ιστορικός και Λογοτέχνης.
Τιμήθηκε με τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος του Φοίνικος, το χρυσούν παράσημο του Οικουμενικού Πατριαρχείου και το Αργυρούν Μετάλλιο των Γραμμάτων, Επιστημών και Τεχνών των Παρισίων.
Αναρίθμητοι είναι οι έπαινοι που έλαβε στις εξακόσιες και πλέον διαλέξεις του στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλης της Ελλάδας.
Ιδιαίτερα τιμήθηκε από την “ΕΣΤΙΑ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ”. Όλα τα περί Σμύρνης βιβλία του υπάρχουν στη Βιβλιοθήκη-Αναγνωστήριο της “ΕΣΤΙΑΣ Ν. Σμύρνης”.
*
Γεώργιος Ιωακείμογλου (1887-1979). Γεννήθηκε στη Σμύρνη από αρχοντική οικογένεια. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σμύρνη πήγε στο Βερολίνο, όπου σπούδασε στο Πανεπιστήμιο γιατρός. Το 1911, διδάκτωρ της Ιατρικής, επέστρεψε στη Σμύρνη και δούλεψε εκεί για λίγο ως γιατρός. Γρήγορα όμως επέστρεψε στο Βερολίνο για να ολοκληρώσει τις εργαστηριακές του σπουδές. Νέος ακόμα διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. Το 1919 συνεργάστηκε με τον Βενιζέλο και τον διάσημο Μαθηματικό, καθηγητή του Πανεπιστημίου Βερολίνου, Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, για την οργάνωση του Ιωνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη, που δεν πρόλαβε να λειτουργήσει εξαιτίας της καταστροφής.
Όμως ο Ιωακείμογλου είχε προμηθευτεί όργανα και άλλα υλικά για ένα πλήρες μικροβιολογικό εργαστήριο και τα είχε αποστείλει με εκατοντάδες σπουδαία συγγράμματα στη Σμύρνη για το ιδρυόμενο Πανεπιστήμιο.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή ο Ιωακείμογλου ήλθε στην Αθήνα το 1928 και ανέλαβε την πανεπιστημιακή έδρα στο μάθημα της Φαρμακολογίας. Επί τριάντα συνεχή έτη δίδαξε αυτό το μάθημα εργαζόμενος εντατικά και μεταγγίζοντας στις ψυχές των φοιτητών τα νάματα των γνώσεών του και κυρίως εμφυτεύοντας στην ψυχή τους την αγάπη και την αφοσίωση στην Επιστήμη, όπως και την παρόρμηση για τη μελλοντική εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας.
Η προβολή του Ιωακείμογλου με τις εργασίες του στη Μικροβιολογία, Υγιεινή, Φυσιολογία και Φαρμακολογία ήταν και είναι μεγάλη όχι μόνον στον ελληνικό αλλά και στον διεθνή επιστημονικό κόσμο.
Το 1929 εκλέγεται Ακαδημαϊκός. Είναι ο πρώτος Μικρασιάτης που καταλαμβάνει έδρα στο Ίδρυμα των Αθανάτων. Ακολουθούν ο νομομαθής και λογοτέχνης Στέλιος Σεφεριάδης (πατέρας του Γιώργου Σεφέρη), ο μουσουργός Μανώλης Καλομοίρης, ο Ηλίας Βενέζης, ο Πέτρος Πετρίδης από την Καππαδοκία και άλλοι.
Η μεγάλη επιτυχία του Ιωακείμογλου ως διδασκάλου αποδεικνύεται από το γεγονός ότι πλέον των 20 συνεργατών του χρημάτισαν διαπρεπείς καθηγητές μεγάλων Πανεπιστημίων σε όλο τον κόσμο συνεχίζοντας την γραμμή που χάραξε ο διδάσκαλός τους.
Από τις τιμητικές διακρίσεις του αναφέρουμε τον Ανώτερο Ταξιάρχη του Φοίνικος, τον Χρυσό Σταυρό Αγίου Μάρκου Αλεξανδρείας, το Χρυσό Μετάλλιο του Πανεπιστημίου του Αμβούργου και το Μετάλλιο του Γερμανικού Ερυθρού Σταυρού, διότι ο Ιωακείμογλου ίδρυσε σε Νοσοκομείο της Ελλάδας Κέντρο Αιμοδοσίας το οποίο, με τη δική του φροντίδα, μετέφερε Αίμα και στο Μέτωπο. Προηγουμένως ο Ερυθρός Σταυρός είχε ιδρύσει “Οργανισμό Αιμοδοσίας”.
Ο Γεώργιος Ιωακείμογλου διακρίθηκε επίσης για την ευθύτητα του χαρακτήρα του, την απόλυτη εντιμότητά του και το άσπιλο της όλης ζωής του.
