«ΑP»: Ενα ελληνικό νησί έχει 1.000 ιδιωτικά παρεκκλήσια- Φωτογραφίες

Αυτά τα ιδιωτικά ασβεστωμένα παρεκκλήσια με τους μικρούς καμπαναριούς ανήκουν σε ογδοντάχρονους και μέλη της Generation Z, σε κτηνοτρόφους κατσικιών και ξενοδόχους, σε Ορθόδοξους και Καθολικούς που εκκλησιάζονται καθημερινά και ακόμη και σε ντε φάκτο άθεους.

Κοινό τους στοιχείο είναι η αταλάντευτη αφοσίωση στη διατήρηση των μικρών εκκλησιών που έχτισαν οι πρόγονοί τους — και η διοργάνωση μιας λειτουργικής και κοινοτικής γιορτής που ονομάζεται πανηγύρι, γύρω από τη γιορτή της Παναγίας ή του αγίου που τιμούν.

«Αυτή η παράδοση και το έθιμο που μας ενώνει ως μέλη της οικογένειας είναι μέρος της ταυτότητάς μας. Είμαι πλήρως αφοσιωμένη στη συντήρησή τους και στη μεταβίβασή τους στα παιδιά μου», είπε η Ιωάννα Κρικέλλη κατά το φεστιβάλ του Σεπτεμβρίου στο οικογενειακό παρεκκλήσι της, τον Άγιο Σώστη, που ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα.

Το παρεκκλήσι, χτισμένο σε έναν βραχώδη προεξέχοντα σχηματισμό στο Αιγαίο με θέα τη Μύκονο, με τα δίδυμα καμπαναριά του που τα επιστέφουν απλοί σταυροί, φιλοξένησε εσπερινή λειτουργία μίας ώρας. Εκατοντάδες πιστοί κατέκλυσαν την αυλή, στολισμένη με μικρές ελληνικές σημαίες και λαμπιόνια.

«Αυτό που βλέπετε εδώ είναι πολύ βαθύ», είπε η Κρικέλλη, καθώς μέλη της οικογένειας —ανάμεσά τους δύο που είχαν ταξιδέψει από την Ισλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο— πρόσφεραν σπιτική ρακή και γλυκά μετά τη λειτουργία.

Πληθώρα παρεκκλησίων στα ελληνικά νησιά

Για αιώνες, Ευρωπαίοι αριστοκράτες έχτιζαν ιδιωτικά παρεκκλήσια, συνήθως στα παλάτια τους. Σήμερα, πολλά σπίτια στην κατά πλειοψηφία ορθόδοξη Ελλάδα διαθέτουν ένα μικρό παρεκκλήσι κοντά τους. Πέρα από την πνευματική διάσταση, οι φοροαπαλλαγές για τους χώρους λατρείας μπορεί να επεκτείνονται και στα παρακείμενα κτίσματα.

Αλλά στις Κυκλάδες, ιδιαίτερα στη Σίφνο και την Τήνο, αντιστοιχεί πάνω από ένα παρεκκλήσι ανά 10 κατοίκους. Οι λόγοι ανάγονται στις διαδοχικές αυτοκρατορίες που διοίκησαν αυτά τα στρατηγικά νησιά, τα οποία αποτελούσαν γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.

Οι Βενετοί, που κυβέρνησαν την Τήνο από τον 13ο ως τις αρχές του 18ου αιώνα, παραχώρησαν δικαιώματα γης στους ντόπιους αγρότες ως ανάχωμα απέναντι στους Οθωμανούς. Όταν ανέλαβαν οι Οθωμανοί, επέτρεψαν στους κατοίκους να διατηρήσουν και να χτίσουν εκατοντάδες παρεκκλήσια στη γη τους, εξηγεί η Μαρία Βιδάλη, αρχιτέκτονας από την Τήνο που μελέτησε τα παρεκκλήσια.

Προστίθενται και τα πολλά παρεκκλήσια που έχτιζαν οικογένειες ναυτικών ως τάματα για την ασφαλή τους επιστροφή, όσα χτίζονταν για αποθανόντα μέλη της οικογένειας, αλλά και εκείνα που υψώνονταν προς τιμήν της Παναγίας, σημειώνει η Βιδάλη. Στην πόλη της Τήνου βρίσκεται άλλωστε και ένα από τα σημαντικότερα μαριανά προσκυνήματα της Ελλάδας, η Παναγία Ευαγγελίστρια.

Αν και σχεδόν όλα τα παρεκκλήσια έχουν το εμβληματικό κυκλαδίτικο ύφος — κυβόσχημα, με επίπεδες στέγες και πινελιές μπλε σε λευκές επιφάνειες — «κάθε μάστορας άφηνε τη δική του σφραγίδα», λέει ο π. Μάρκος Φόσκολος. Ο Τηνιακός ιερέας υπηρετεί ως καθολικός ιερέας στο νησί πάνω από 50 χρόνια και έχει συγγράψει την ιστορία του.

Τα πανηγύρια στα οικογενειακά παρεκκλήσια ενώνουν τις κοινότητες

Τα περισσότερα παρεκκλήσια είναι πάντα ανοιχτά, με προμήθειες λαδιού για τα φυτίλια των καντηλιών, καθώς και γλυκά και εμφιαλωμένο νερό για τους προσκυνητές.

«Είναι σαν να περιμένουν επισκέπτες», είπε ο Νίκος Λεβάντης στον Άγιο Γεώργιο, ένα παρεκκλήσι 200 ετών φίλου του, σφηνωμένο ανάμεσα σε τεράστιους γρανιτένιους βράχους.

Η οικογένεια Λεβάντη διαθέτει τρία παρεκκλήσια, και ο ίδιος θυμάται παιδί να κουβαλά κουβέρτες για διανυκτερεύσεις με δώδεκα ξαδέρφια πριν από την πρωινή λειτουργία. Η μητέρα του, Ελευθερία Λεβάντη, θυμάται πως τα πανηγύρια ήταν καθοριστικά κοινωνικά γεγονότα για τους νησιώτες πριν από δεκαετίες. Οι νέοι άνδρες συχνά έκαναν πρόταση γάμου τοποθετώντας ένα λουλούδι δίπλα στο κρέας στο πιρούνι τους και προσφέροντάς το στο κορίτσι, είπε.

Η προσφορά φαγητού στους προσκυνητές ήταν πρακτική ανάγκη, εξηγεί ο Φόσκολος, όταν οι άνθρωποι περπατούσαν μεγάλες αποστάσεις νηστεύοντας πριν τη Θεία Κοινωνία. Η σίτιση των φτωχών αποτελούσε επίσης μέρος του κοινωνικού συμβολαίου για όσους κατείχαν γη.

«Όλα αυτά συμβάλλουν στη δημιουργία μιας αίσθησης κοινότητας. Σε αυτά τα μικρά παρεκκλήσια, γίνεσαι αδελφός με όλους τους άλλους», είπε ο Φόσκολος.

Σήμερα, οι συγκεντρώσεις παραμένουν ουσιαστικό μέρος των εορτασμών, αν και σε μικρότερη κλίμακα.

Τουρίστες από τις Ηνωμένες Πολιτείες απολαμβάνουν ένα οργανωμένο πικνίκ έξω από τον Άγιο Γεώργιο, παρεκκλήσι 200 ετών κοντά στο χωριό Βώλαξ, στο νησί της Τήνου, Ελλάδα, Παρασκευή, 5 Σεπτεμβρίου 2025. (AP Photo/Petros Giannakouris)

Οι αδελφοί Ρωμανός και Κωνσταντίνος Βασιλόπουλος φιλοξενούν περίπου 80 άτομα στη γιορτή του οικογενειακού τους παρεκκλησίου, της Παναγίας Φανερωμένης, που χτίστηκε στις αρχές του 1800 πάνω στα ίχνη παρεκκλησίου του 17ου αιώνα. Δεν υπάρχει ακόμη τρεχούμενο νερό ή ηλεκτρισμός, και ένας γιγάντιος ευκάλυπτος ακουμπά στη δεύτερη κουζίνα με θέα τη Μύκονο και πιο πέρα.

Η πίστη μένει στα παρεκκλήσια, ακόμη κι αν αλλού ατονεί

Οι αδελφοί διατηρούν το έθιμο μαζί με δύο ξαδέρφια «για να τιμήσουν την οικογένεια, τη θρησκεία και την παράδοση», είπε ο Ρωμανός Βασιλόπουλος. Αν και δεν πηγαίνει τακτικά εκκλησία τις Κυριακές, βρίσκει κάτι μοναδικό στο παρεκκλήσι του.

«Το συναίσθημα είναι γαλήνη. Χάνω τον χρόνο εδώ. Είναι μόνο οι πέτρες και η θέα, που κουβαλούν ιστορίες και αναμνήσεις», είπε.

Για τον Λεβάντη, και η προσευχή βιώνεται αλλιώς στα οικογενειακά παρεκκλήσια.

«Εδώ είναι καλύτερα, γιατί βρίσκεις τον Θεό πιο κοντά. Μπορείς να συγκεντρωθείς περισσότερο στην πίστη», είπε.

Βασισμένα στην οικογένεια και την κοινότητα, τα παρεκκλήσια και τα πανηγύρια τους μπορούν να γίνουν εργαλεία ευαγγελισμού, σύμφωνα με τον Φόσκολο.

«Γιατί ο κόσμος πηγαίνει εκεί … και είναι τόσα πολλά που μπορείς να βρεις ένα για κάθε μέρα του χρόνου», είπε ο καθολικός ιερέας.

Η αδελφή του, Μπερναντέτ Φόσκολου, βοήθησε στην προετοιμασία του πανηγυριού στον Άγιο Σώστη —μια ορθόδοξη γιορτή— και φροντίζει επίσης το δικό της παρεκκλήσι, τον Άγιο Αθανάσιο, κοντά στο χωριό Στενή. Οι τοίχοι του ακολουθούν το άνισο περίγραμμα των πετρών και μια πινελιά μπλε στολίζει το στρογγυλεμένο καμπαναριό.

«Όταν μου πρόσφεραν το παρεκκλήσι, ενθουσιάστηκα», είπε για τη στιγμή που της ανέθεσαν τη φροντίδα του οικογενειακού παρεκκλησίου, όπου στολίζει το τέμπλο με φρέσκα λουλούδια.

Η παράδοση των οικογενειακών παρεκκλησίων περνά στις γενιές

Στο κοντινό χωριό Φαλατάδος, η Νικολέτα Νάζου περπατά καθημερινά τη μικρή απόσταση από το σπίτι της μέχρι το μαρμαρόχτιστο παρεκκλήσι της οικογένειας του συζύγου της, την Αγία Παρασκευή, για να βεβαιωθεί ότι υπάρχει λάδι ώστε να καίει το καντήλι.

Ο Ναΐμ Ντόμι, 50 ετών, Αλβανός εργάτης που ζει στην Ελλάδα τα τελευταία 17 χρόνια, βάφει το οικογενειακό παρεκκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης κοντά στο χωριό Πύργος, στο νησί της Τήνου, Ελλάδα, Κυριακή, 7 Σεπτεμβρίου 2025. (AP Photo/Petros Giannakouris)

«Είναι πρώτα απ’ όλα δική μας ευθύνη, περνάει από γενιά σε γενιά σαν κειμήλιο», είπε η Νάζου, που εκτιμά ότι το παρεκκλήσι χρονολογείται από τον 17ο αιώνα.

Το παρεκκλήσι του Νώνδα Χρυσοχοΐδη ανάγεται μόνο στα μέσα της δεκαετίας του 1980, όταν ο πατέρας του το έχτισε προς τιμήν του Αγίου Κωνσταντίνου, κοντά στον Άγιο Σώστη. Ο Χρυσοχοΐδης λέει ότι είναι λιγότερο θρησκευόμενος από τους γονείς του, αλλά αισιοδοξεί ότι η παράδοση δεν θα χαθεί παρά τη διάχυτη εκκοσμίκευση στην Ευρώπη.

«Υπάρχει μια ισχυρή τάση που απομακρύνει τα παιδιά και τα εγγόνια μας από τον παραδοσιακό δρόμο της θρησκείας — την επίσκεψη στις εκκλησίες, την τιμή στους αγίους και την Παναγία και τον Ιησού», είπε. «Αλλά κάνουμε ό,τι μπορούμε για να το κρατήσουμε ζωντανό, γιατί είναι η ζωή μας».

Ο Ναΐμ Ντόμι, 50 ετών, Αλβανός εργάτης που ζει στην Ελλάδα τα τελευταία 17 χρόνια, βάφει το συνεταιρικά οικογενειακό παρεκκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης, κοντά στο χωριό Πύργος, στο νησί της Τήνου, Ελλάδα, Κυριακή, 7 Σεπτεμβρίου 2025. (AP Photo/Petros Giannakouris)

Ακόμη κι αν δεν αυτοπροσδιορίζεται ως θρησκευόμενος και δεν ζει στο νησί, ο Γιάννης Καφαντάρης συμμερίζεται το συναίσθημα. Ο 26χρονος μοιράζεται με την οικογένειά του την ιδιοκτησία της Παναγίας Θεοσκεπάστου, χτισμένης σε μια απομονωμένη βουνοπλαγιά.

Πηγαίνει συχνά στο παρεκκλήσι γιατί είναι ήσυχο μέρος για να χαλαρώσει με ένα βιβλίο. Και δεν έχει καμία πρόθεση να εγκαταλείψει τον χώρο ή το πανηγύρι.

«Ο χριστιανισμός έχει θρησκευτικές αλλά και πολιτιστικές πτυχές. Φέρνει πολύ κόσμο κοντά», είπε. «Θέλω να το κρατήσω ζωντανό».