Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Μακρυμάλλης
Η μονή διαθέτει αξιόλογες τοιχογραφίες στην κόγχη του Ιερού Βήματος, ιδίως η Πλατυτέρα με δύο Αγγέλους εκατέρωθεν. Αξιόλογες είναι και αρκετές εικόνες του τέμπλου, οι οποίες σώζονται από το 1882. Κειμήλιά της είναι ένα αργυρό Ευαγγέλιο του 1754, ένα Αγιο Ποτήριο του 1796 και ένα Θυμιατό του 1808.
Η Ιερή Μονή Μακρυμάλλης Παναγίας Θεοτόκου, βρίσκεται 7 χλμ από τα Ψαχνά Ευβοίας, κοντά στον οικισμό της Μακρυμάλλης. Πρόκειται για γυναικεία μονή και είναι χτισμένη σε πλαγιά πευκόφυτου λόφου, σε υψόμετρο 290 μέτρων.
Είναι αφιερωμένη στην Παναγία και γιορτάζει στις 15 και στις 23 Αυγούστου. Επίσης γιορτάζει την μνήμη του Αγίου Παρθενίου, επισκόπου Λαμψάκου, στις 7 Φεβρουαρίου. Πολύς κόσμος επισκέπτεται τη μονή για να προσκυνήσει την αγία κάρα του Αγίου Παρθενίου που φυλάσσεται στη μονή, ο οποίος θεωρείται θεραπευτής της «ανίατης ασθένειας».
Η μονή διαθέτει αξιόλογες τοιχογραφίες στην κόγχη του Ιερού Βήματος, ιδίως η Πλατυτέρα με δύο Αγγέλους εκατέρωθεν. Αξιόλογες είναι και αρκετές εικόνες του τέμπλου, οι οποίες σώζονται από το 1882. Κειμήλιά της είναι ένα αργυρό Ευαγγέλιο του 1754, ένα Αγιο Ποτήριο του 1796 και ένα Θυμιατό του 1808. Η βιβλιοθήκη της Μονής έχει αρκετά πλούσια συλλογή έργων θρησκευτικού και ιστορικού περιεχομένου. Πολύτιμος πνευματικός θησαυρός είναι και τα Τίμια λείψανα των Αγίων: Τρύφωνα, Χαραλάμπους, Ιγνατίου Νικήτα, Βασιλείου πρεσβυτέρου Αγκύρας, Παρθενίου Λαμψάκου και της Οσιομάρτυρας Παρασκευής.
Λόγω των πολλών καταστροφών που υπέστη η μονή από κατακτητές, δεν έχουν σωθεί γραπτές μαρτυρίες για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της μονής, για αυτό και όσα γνωρίζουμε για εκείνη την περίοδο είναι μέσω προφορικών παραδόσεων. Σχετικά με το όνομα την μονής υπάρχουν αρκετές εκδοχές. Σύμφωνα με μία από αυτές, Μακρυμάλλης λεγόταν ο πρώτος της Ηγούμενος, ενώ σύμφωνα με μια άλλη, η ονομασία προερχόταν από μια εικόνα της Παναγίας όπου εικονιζόταν με μακριά μαλλιά. Άλλωστε στα αρχεία της μονής αναφέρεται ότι τα ιερά σκεύη ανήκουν στην «Παναγία τη Μακρυμάλλισσα».
Η μονή βρέθηκε σε μεγάλη ακμή κατά τον 17ο – αρχές 18ου αιώνα. Ήταν κάτοχος μεγάλης ακίνητης περιουσίας και είχε πολλά αφιερώματα και δωρεές. Το 1828, αναφέρεται ότι στη μονή βρίσκονταν 42 μοναχοί. Σύμφωνα με την παράδοση, στο μοναστήρι φιλοξενήθηκε και μεγάλωσε ο Θανάσης Ανδρούτσος, γιος του αδελφού του Οδυσσέα Ανδρούτσου, Γιάννη Καμμένου – Ανδρούτσου, του οποίου η γυναίκα πέθανε στη γέννα. Το βρέφος το παρέδωσε ο πατέρας του στο μοναστήρι για να το μεγαλώσει.
Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, η μονή έλαβε ενεργό ρόλο, με αποτέλεσμα οι Τούρκοι να την καταστρέψουν. Ανοικοδομήθηκε ξανά, αλλά το 1881 διαλύθηκε και εντάχθηκε στη Μονή Γαλατάκη ως μετόχι, ως και το 1908 όταν και ανακαινίσθηκε. Το 1944 λεηλατήθηκε και καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς. Όταν το 1950 ολοκληρώθηκε η ανοικοδόμηση της μονής, μετατράπηκε σε γυναικεία, όπου και λειτουργεί ως έτσι μέχρι και σήμερα.
