Η Εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης στη Μονή Βαθυρρύακος Αιγείρου, στη Ροδόπη: Λαϊκή Πίστη και Τελετουργικές Πρακτικές Α’
Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Κατά την προφορική παράδοση αλλά και την τελετουργική εθιμοταξία της περιοχής, η εικόνα αυτή της Παναγίας Φανερωμένης είναι σεβαστή όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους της ευρύτερης περιοχής της μονής, όπως διαπιστώνεται από την προσέλευση των τελευταίων στο προσκύνημα, τις αφιερωματικές πράξεις στις οποίες προβαίνουν και τη γενικότερη τελετουργική συμμετοχή τους στις σχετικές λατρευτικές πράξεις. Αυτό άλλωστε συμφωνεί με την ευρύτερη τελετουργική πρακτική της συμμετοχής μουσουλμάνων σε έθιμα της ελληνορθόδοξης λατρευτικής ζωής και παράδοσης, που παρατηρείται όχι μόνο στη Θράκη, αλλά και σε όσες περιοχές συνυπήρξαν επί μακρόν πιστοί των δύο αυτών θρησκειών.
Ας δούμε μια χαρακτηριστική περιγραφή της ετήσιας πανήγυρης της μονής, όπως παρατίθεται στο διαδίκτυο: «Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος χιλιάδες προσκυνητές θα εκπληρώσουν το τάμα τους διανύοντας την απόσταση που χωρίζει τη Μονή από τους οικισμούς και την πόλη με τα πόδια. Ήδη έχουν διαμορφωθεί και οι «στάσεις», με πρωτοβουλία των ιδιωτών κυρίως, όπως στην Ιερά Μονή του Αγίου Χριστοφόρου για τις απαραίτητες ανάσες και το δροσερό νερό. Ιδιαίτερη είναι και η «σχέση» των Μουσουλμάνων με το χώρο και την θαυματουργή εικόνα, καθώς δεν είναι λίγοι εκείνοι που συμμετέχουν στον εορτασμό αναζητώντας τη σκέπη και την προστασία Της.
Με κάθε μέσο σπεύδουν – με αφορμή τα εννιάμερα της Παναγίας – στη μονή Βαθυρρύακος, που βρίσκεται δεκαπέντε χιλιόμετρα έξω από την Κομοτηνή, στην παλιά εθνική οδό Κομοτηνής – Ξάνθης, για να προσκυνήσουν την θαυματουργή εικόνα που στην επιφάνειά της απεικονίζεται η Παναγία Βρεφοκρατούσα ή κατ’ άλλους Γλυκοφιλούσα και βρέθηκε σε σημείο που σήμερα βρίσκεται ο αμπελουργικός σταθμός, στο λεγόμενο «ΚιρΤσιφλίκ».
Άνθρωποι κάθε ηλικίας από την Ροδόπη, την Ξάνθη και από πολλά μέρη της βόρειας Ελλάδας, ακόμα και κάποιοι μουσουλμάνοι, προσέρχονται από τις 21 έως τις 23 Αυγούστου κάθε χρόνο για να προσκυνήσουν τη Χάρη της. Εντύπωση προκαλεί, πάντως, η επιλογή πολλών πιστών να διανύσουν την απόσταση που χωρίζει την Κομοτηνή και τους γύρω οικισμούς μέχρι την μονή με τα πόδια, εκπληρώνοντας με αυτόν τον τρόπο κάποιο τάμα τους.
Η πεζοπορία ξεκινά τα ξημερώματα της 21ης, της 22ας ή της 23ης Αυγούστου και η απόσταση καλύπτεται συνήθως σε τρεις ως τέσσερις ώρες, ώστε οι πιστοί να είναι στην ώρα τους για τη θεία λειτουργία στη μονή.
Το μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης, γνωστή στους ντόπιους ως «Φατήριακα» είναι ένα από τα λίγα μοναστήρια που συναντά κανείς στη Θράκη και αποτελεί τόπο συνάντησης των απανταχού Θρακών την ημέρα της γιορτής της, που αποτελεί τη μεγαλύτερη γιορτή της περιοχής και πραγματοποιείται στις 23 Αυγούστου».
Σύμφωνα με την μαρτυρία της Άννα Πατρωνίδου, «οι άνδρες κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, στόλιζαν τα κάρα τους με ξύλα μουριάς και οι γυναίκες έντυναν την αψίδα που δημιουργούσαν στο κάρο τα ξύλα της μουριάς με το καλύτερο υφαντό, για να είναι προφυλαγμένοι από τον ήλιο. Μαζί με τα φαγητά που ετοιμάζονταν για μέρες στα σπίτια των χωριών, οι γυναίκες έπαιρναν μαζί τους και τα καλύτερα στρωσίδια τους και ξεκινήσουν για την Μονή. Με το φυτό που οι ντόπιοι, το ονομάζουν «βρομούσα», οι άνδρες έβαφαν τα κέρατα των ζώων και στόλιζαν τα ζώα που ήταν ζεμένα στις άμαξες, με διάφορα στολίδια. Όπως γίνεται σήμερα μια πομπή από αυτοκίνητα, έτσι εκείνη την εποχή γινόταν μια μεγάλη πομπή από κάρα για να φθάσουν να προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας.
Μόλις έφταναν η κάθε οικογένεια φρόντιζε να δεσμεύσει τον δικό της χώρο στην περιοχή γύρω από το μοναστήρι, για να μπορούν να διασκεδάσουν. Εκεί κοιμόνταν και έτρωγαν για τρεις μέρες, είχαν μαζί τους τις πυροστιές για να ζεσταίνουν τα φαγητά τους, ενώ οι γυναίκες ξενυχτούσαν το βράδυ της παραμονής».
Από τα παραπάνω προκύπτει η λαϊκή εθιμοταξία του πανηγυριού της μονής, που διατηρείται μέχρι τις μέρες μας, και μάλιστα τα τελευταία χρόνια έχει αναζωπυρωθεί, από τότε που με την μέριμνα του Μητροπολίτη Μαρωνείας κ. Παντελεήμονος εγκαταστάθηκε η γυναικεία αδελφότητα στη μονή, η οποία κρατά το μοναστήρι ανοικτό για προσκύνημα, παραλλήλως δε έχει αναπτύξει πνευματικές σχέσεις με τους κατοίκους των γύρω χωριών. Ο Μητροπολίτης έχει φροντίσει να αποκτήσει η πανήγυρη ιδιαίτερη τελετουργική λαμπρότητα, και αυτό αποτελεί επιπλέον πόλο έλξης προσκυνητών, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό, και παρά τα σύγχρονα μέσα συγκοινωνίας, τηρούν την παλιά παράδοση που ήθελε τους προσκυνητές να φτάνουν πεζοί στο μοναστήρι από την παραμονή της εορτής.
Σήμερα, η πανήγυρη της μονής Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος αποτελεί το μεγαλύτερο ίσως πανηγύρι της περιοχής, στο οποίο λόγω του θέρους συγκεντρώνονται και πολλοί παρεπιδημούντες κατά τους θερινούς μήνες απόδημοι. Έτσι, λειτουργεί και ως τελετουργική αφορμή για την ανασύσταση των κοινωνικών δεσμών της κοινότητας, αλλά και ως συνεκτικός κρίκος μεταξύ των Κομοτηναίων, καθώς συμβαίνει συνήθως σε πολλά ανάλογα ελληνικά θρησκευτικά πανηγύρια. Και βέβαια το κύρος που στη λαϊκή θρησκευτικότητα των κατοίκων της περιοχής αποδίδεται στη συγκεκριμένη εικόνα, αποτελεί τον βασικό πνευματικό και τελετουργικό μοχλό αυτών των διαδικασιών, ώστε το πανηγύρι αυτό να έχει αναδειχθεί σε κύρια έκφραση της θρησκευτικής συμπεριφοράς των προσκυνητών του.
