Καλοκαιρινά Λατρευτικά: Ιούνιος Γ’
Γράφει ο Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Με τα έθιμα της ημέρας της εορτής του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου σχετίζονται επίσης η «αλμυροκουλούρα» και το «αμίλητο νερό», ως μορφές τελετουργικές. Όσον αφορά την «αλ(ρ)μυροκουλούρα» θα πρέπει να σημειώσουμε ότι πρόκειται για έναν τελετουργικό άρτο, που συνδέεται με την μαντική παράδοση του ελληνικού λαού, και μάλιστα με την πρακτική της τελετουργικής πρόκλησης μαντικών ονείρων περί γάμου.
Σύμφωνα με αυτήν, οι ανύπαντρες κοπέλες φτιάχνουν μια μικρή κουλούρα πολύ αλμυρή, την οποία καταναλώνουν το βράδυ της Καθαρής Δευτέρας ολόκληρη, και χωρίς να πιουν νερό πέφτουν να κοιμηθούν, πιστεύοντας ότι θα δουν στον ύπνο τους να τις φωνάζει ή να τους δίνει νερό ο άνδρας που κατόπιν θα παντρευτούν, ή τουλάχιστον θα ακούσουν το όνομά του.
Για να ενισχυθεί η μαντική δύναμη του άρτου, πρέπει η γυναίκα που θα τη ζυμώσει να είναι σε πρώτο γάμο (πρωτοστέφανη), το δε αλεύρι να προέρχεται από τρία σπίτια, των οποίων οι ένοικοι να μην έχουν τελέσει δεύτερο γάμο, και να μην βρίσκονται σε περίοδο πένθους. Στην Αίγινα μάλιστα έψηναν την κουλούρα αυτή σε φωτιά που άναβαν σε τρίστρατο, ώστε να αποκτήσει περαιτέρω μαντική δύναμη. Σε άλλες περιοχές, όπως στη Θεσσαλονίκη, στη Σάμο και στην Απείρανθο της Νάξου το «αρμυροπιτάρι» το παρασκεύαζαν το βράδυ της παραμονής της εορτής του Γενεσίου του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (23 Ιουνίου), με το αμίλητο νερό που έφερναν για το επίσης μαντικό έθιμο του Κλήδονα από τη βρύση του χωριού, ενώ στη Μήλο παρόμοια τελετουργία γινόταν κατά την εορτή της αγίας Αικατερίνης (25 Νοεμβρίου).
Στην Κύπρο πάλι ζύμωναν την αρμυροκουλούρα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, με αλάτι από το γιαλό και αλεύρι πρωταλεσμένο, την έβαζαν σε πιάτο με σιτάρι, κερί αναμμένο και μπουκάλι με κρασί, και την έτρωγαν, για να δουν τον μελλοντικό σύζυγό τους το βράδυ, στον ύπνο τους. Στη Λήμνο το αλεύρι έπρεπε να έχει κλαπεί από τρία σπίτια «μονοστέφανα κι απίκραντα», και την πίτα να ζυμώσει παρθένος, με τα χέρια πίσω από την πλάτη, ανάποδα. Όταν την έψηναν, την χώριζαν με τα χέρια σε τρία κομμάτια, από τα οποία ένα έτρωγαν, ένα πετούσαν στη σκεπή του σπιτιού και ένα έβαζαν το βράδυ κάτω από το μαξιλάρι τους. Στη Σκύρο επίσης, από την ίδια ζύμη έφτιαχναν και τα γράμματα του αλφαβήτου, τα έψηναν και τα «ξάστριζαν», τα εξέθεταν δηλαδή τη νύχτα στο μαγικό φως των άστρων, μαζί με την πίτα. Κατόπιν τα σκέπαζαν με ένα κόκκινο πανί, και κάθε κοπέλα έβαζε το χέρι της και τραβούσε από ένα τέτοιο ζυμαρένιο ψηφίο, πιστεύοντας ότι από αυτό που της τύχαινε θα άρχιζε και το όνομα του συζύγου που θα έπαιρναν.
Πρόκειται για μαντικές τελετές οικογενειακής βάσης, που μαζί με το πανάρχαιο τελετουργικό τους υπόβαθρο, φανερώνουν και την αγωνία που διακατείχε τις νέες κοπέλες για την κοινωνική τους αποκατάσταση, όπως εκλαμβανόταν τότε ο γάμος, στα πλαίσια των παραδοσιακών αγροτοκτηνοτροφικών κοινωνιών.
Το νερό, από την άλλη πλευρά, πρωταγωνιστεί, όπως είναι γνωστό, σε πολλά από τα ελληνικά τελετουργικά έθιμα της ελληνικής λαϊκής λατρείας. Ιδιαίτερη μάλιστα δύναμη πιστεύεται πως έχει το νερό από τη βρύση ή από την πηγή, το τρεχούμενο δηλαδή νερό, αφού πιστεύεται πως σε κάθε μια από τις πηγές αυτές ενοικεί και ένα δαιμονικό πνεύμα, συνήθως καλοποιό. Σε ορισμένα έθιμα του ελληνικού λαού, η δύναμη αυτή ενισχύεται με την τήρηση τελετουργικής σιωπής, οπότε και πρόκειται για «αμίλητο νερό». Η ουσιαστική έννοια της σιωπής είναι η αποφυγή του κρότου που θα μπορούσε, κατά την λαϊκή μεταφυσική αντίληψη, όπως όλοι οι κρότοι να αποδιώξει το πνεύμα που ζωοποιεί και ενδυναμώνει μαγικά το νερό.
