Υπάτη/Νέαι Πάτραι: πραγματικοί και νοητοί Δρόμοι
Στη χριστιανική περίοδο: 1. ο Απόστολος Ανδρέας καταλήγει από τη Βαλκανική στην Πάτρα (Βυζάντιο, Θεσσαλία, Ναύπακτος (;), Πάτρα), 2. εμφανίζεται, ίσως λόγω των λουτρών Υπάτης-Θερμοπυλών, ο Ηρωδίων, θεωρούμενος ιδρυτής τοπικής αποστολικής Εκκλησίας (άλλη άποψη: ιεραπόστολος στην Πάτρα).
Του Δρος Σταύρου Γουλούλη
H ιστορική γεωγραφία σε συνδυασμό με τη λογοτεχνία αποκαλύπτει πληρέστερα τη φυσιογνωμία του τόπου. Αυτό αναδεικνύει η περίπτωση της ελληνορωμαϊκής Υπάτης, η οποία τον 9ο αι. μ.X. ονομάσθηκε Νέαι Πάτραι (ή Νεοπάτρα, τουρκιστί Πατρατζίκ). Στην κοιλάδα του Σπερχειού, τον κεντρικό χώρο της ελληνικής χερσονήσου επικάθονται νεώτερα ψήγματα, δίνοντας στους παλαιούς δρόμους νέα προοπτική, ενίοτε ποιητική, συμβολική. Παραθέτω την περίληψη που έστειλα στο Διεθνές Συνέδριο που διεξάγεται αυτές τις ημέρες στην Υπάτη:
«Εξετάζεται η ιδιαίτερη θέση που είχε η Υπάτη, πόλη με θερμές πηγές, στη ρωμαϊκή περίοδο, κατάσταση που συνεχίστηκε στη Μέση βυζαντινή με νέο όνομα Νέαι Πάτραι ή Νεοπάτρα. Συγκεκριμένα:
* Το δίκτυο των δρόμων που ένωναν την κοιλάδα του Σπερχειού προς πέντε κύριες κατευθύνσεις στον ηπειρωτικό χώρο διαπερνώντας πανύψηλες οροσειρές (Β.παράλιος, προς Δομοκό, προς Αιτωλία, προς Άμφισσα/Δελφούς-Πάτρα, Ν.παράλιος) και προς θάλασσα, όπου ο κλειστός Ευβοϊκός κόλπος περιστοιχίζεται από την Εύβοια. Είναι δρόμοι υπαρκτοί από την Προϊστορία, εξυπηρετώντας πληθυσμούς που μετανάστευαν από Θεσσαλία προς Νότον μέχρι Δυτ.Πελοπόννησο, π.χ. οι Αινιάνες από τον ΒΑ κάμπο της Λάρισας εγκαθίστανται νοτίως του Σπερχειού με κέντρο την Υπάτη.
* Οι υδάτινοι όγκοι από τα γύρω απόκρημνα όρη δημιούργησαν τον Σπερχειό (Συμεωνίδης, Ετυμ.Λεξικό: «σπέρχομαι», βιάζομαι), αλλά και την προϊστορική λατρεία του Αχιλλέα, ένα numen που σχετίζεται με τη μετακινούμενη ιλύ εκβολών ποταμών (π.χ. ο «Αχιλλέως δρόμος»), επικίνδυνη θεότητα του νερού που κατακλύζει από τα ορεινά με λασπώδεις χειμάρρους. Ως το τέλος της Αρχαιότητας οι Θεσσαλοί έστελναν σπονδές νερό από τον Σπερχειό με ιερή πομπή στο Αχίλλειον, τάφο του Αχιλλέα στην Τροία. Ο «ωκύς» Αχιλλεύς, υδρωνύμιο όπως ο Αχελώος κ.α., είναι αρχέγονο θεϊκό αρχέτυπο. Εξελίχθηκε σε μείζονα ηρωϊκό και λογοτεχνικό χαρακτήρα (και στη Ρώμη).
* Ιστορία και λογοτεχνία συνδυαζόμενες αναδεικνύουν δρόμους:
Α. 1. Η περίκλειστη χώρα οργάνωσε στην Ανθήλη την πρώτη αμφικτιονία που μετακόμισε στους Δελφούς, δημιουργώντας μείζον θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο, αλλά και μία Ιερά οδό (Πυθιάς) που ένωνε Δελφούς με εκβολές του Πηνειού (μέσω Υπάτης). Οι Δελφοί υπάγονταν στο Κοινό των Θεσσαλών (6ος αι.π.Χ. έως την ύστερη ρωμαϊκή εποχή). 2. Την οδό από την Αινίδα (Υπάτη) προς Δελφούς παίρνει η πομπή στα ‘Αιθιοπικά’ (2.34) του Ηλιοδώρου (4ος αι.), τιμώντας τον Νεοπτόλεμο του Αχιλλέα. 3. Αντίστροφα, από Πάτρα (σύνδεσμο με Ιταλία) ως την Υπάτη πορεύονται οι αδελφοί Γάιος και Λούκιος (Ναύπακτος, Άμφισσα κλπ) με κατεύθυνση την «οδό προς Λάρισσαν» (Πλάτων, ‘Μένων’ 97a, δρόμος Φιλοσόφων), (την έδρα του Κοινού των Θεσσαλών), στο Λούκιος ή Όνος του Λουκιανού (μέσα 2ου αι. μ.Χ. που καταλήγει σε Βέροια και Θεσσαλονίκη) όπως και του Απουλήιου (που κατευθύνεταινότια), με όσες μεταφυσικές καταστάσεις συμβαίνουν (πρότυπο έργο το απολεσθέν του ‘Λουκίου Πατρέως’, 1ου αι. μ.Χ.).
Β. Στη χριστιανική περίοδο: 1. ο Απόστολος Ανδρέας καταλήγει από τη Βαλκανική στην Πάτρα (Βυζάντιο, Θεσσαλία, Ναύπακτος (;), Πάτρα), 2. εμφανίζεται, ίσως λόγω των λουτρών Υπάτης-Θερμοπυλών, ο Ηρωδίων, θεωρούμενος ιδρυτής τοπικής αποστολικής Εκκλησίας (άλλη άποψη: ιεραπόστολος στην Πάτρα). 3. Τον δρόμο αναδεικνύει ο Υμνογράφος Ιωσήφ, ερχόμενος από τη Νότια παράλιο οδό (842 μ.Χ.) (Αττική, Λάρισα, Μακεδονία, κλπ.). 4. Tον δρόμο από Θεσσαλονίκη προς Πάτρα μέσω Νεοπάτρας (αντιστροφή του δρόμου του Λουκίου) ακολουθούν οι Συμεών και Θεόδωρος (αρχικός Βίος: 13ος/14ος αι. κ.ε.), ιδρυτές της Μ. Μεγάλου Σπηλαίου (Καλάβρυτα Πατρών).
Γ. Από το 1267 και για πενήντα χρόνια υπάρχει το κράτος των Νέων Πατρών υπό σεβαστοκράτορα. 1. Αναβιώνει στην Κων/πολη η αντίληψη ενός νέου ορεινού πολεμικού λαού κληρονόμων του Αχιλλέα και γράφεται η Αχιλληίς. 2. Τον επιτάφιο αυτού του κράτους καταθέτει ο Νείλος Σταυράς στον Βίο αγίου Αθανασίου Μετεωρίτη, γόνου της οικογένειας των Αγγέλων που διοικεί τη Νεοπάτρα, και που το 1319 συλλαμβάνεται από τους Καταλανούς, αλλά καταφεύγει στη Θεσσαλονίκη και αλλού.
Οι δρόμοι από και προς Πάτρα ή Υπάτη/Νεοπάτρα είναι πραγματικοί αλλά ενίοτε τελετουργικοί (μυητικοί), συμβολικοί».
Στο συνέδριο η ανακοίνωση τελικά αποκλείστηκε. Σε e-mail ο πρόεδρος καθηγητής (ΕΚΠΑ) Δημ. Καραδήμας διαμήνυσε ότι ήταν ‘αδύναμη’ (!). Ο κ. αντιπρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας (ΕΚΠΑ) φαίνεται δεν ευνοεί τη μέθοδο της ιστορικής γεωγραφίας, όπου η φύση προσφέρει έτοιμο πλήρες αρχείο, καθίζημα στρωμάτων. Δεν πέτυχε και να επιστρατεύσει για το Συνέδριο τον ιστορικο-γεωγράφο αρχαιολόγο κ. Γιώργο Πάλλη (ΕΚΠΑ), άριστο γνώστη της περιοχής, και όχι ασχολούμενο με τις νυχτερίδες και αράχνες της όπως άλλοι. Θα μπορούσε λ.χ. να δει πως βλέπω το ταξίδι του Λουκίου στο Academia.edu: H Διήγηση του Λουκίου ή Όνου και η θεσσαλική εκδοχή της, 4ο ΑΕΘΣΕ /ΙΑΚΑ Βόλου. Η τύχη μιας μελέτης δεν κρίνεται από 500 λέξεις, είναι ‘αδύναμη’ η παράθεση όλων των στοιχείων, ενώ ο αποδεικτικός μηχανισμός, ιδιαίτερα έντονος σε διαχρονικές μελέτες, γίνεται στην παρουσίαση. Πάντα ειδοποιείται ο ενδιαφερόμενος να κάνει επεξηγήσεις, αν χρειάζονται. Αντ’ αυτού προέβη σε κάτι που δεν έχει ξαναγίνει: με προέτρεψε να κρατήσω το άρθρο για το επόμενο συνέδριο στην Υπάτη! Ευήθεια, αλαζονεία, ή κάποιοι ακαδημαϊκοί αντί να ενώνουν, χωρίζουν, αντί να εξυπηρετούν, μειώνουν, δημιουργούν ‘ράτσες’. Άραγε, όταν κάποιοι άλλοι επιβάλλουν η Ελλάδα να μην είναι χώρα, αλλά χώρος, ενδιαφέρει ποιοι ίδρωσαν στους δρόμους της ή ποιοι κουράζονται για να βρουν τον κρυμμένο τους Λόγο;
