Δημόσια υγεία και ατομικά δικαιώματα
Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα, Ομότιμου Καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης
Με αφορμή την απόφαση της Κυβέρνησης για υποχρεωτικό εμβολιασμό των άνω των 60 ετών πολιτών
Για την πανδημία του Κορωνοϊού πάλι σήμερα ο λόγος. Μας αναγκάζει να επανέλθουμε στο θέμα αυτό η απόφαση της Κυβέρνησης να επεκτείνει τον υποχρεωτικό εμβολιασμό, πέρα από τις ειδικές κατηγορίες υπαλλήλων (υγειονομικούς, αστυνομικούς, στρατιωτικούς κλπ.) και στους άνω των 60 ετών πολίτες. Το μέτρο μάλιστα για αυτούς, επειδή δεν μπορεί να συνδεθεί, όπως στους μη συμμορφούμενους υπαλλήλους, με αναστολή εργασίας, συνοδεύεται από την επιβολή προστίμου 100 ευρώ σε όσους αρνούνται να εμβολιασθούν. Τόσο αποτιμάει η Πολιτεία το συνταγματικώς προστατευόμενο δικαίωμα ατομικής αυτοδιάθεσης των πολιτών! Όποιος λοιπόν θέλει να ασκήσει το δικαίωμα που τού διασφαλίζει το Σύνταγμα, το δικαίωμα δηλ. να διαφεντεύει την ζωή του, όπως ο ίδιος κρίνει, πρέπει να πληρώσει το χαράτσι των 100 ευρώ στο δημόσιο ταμείο, για να το απολαύσει. Αυτό προκύπτει σαφώς από την σχετική απόφαση της Κυβέρνησης που λέει με άλλα λόγια σε όλους τους άνω των 60 ετών πολίτες: «Θέλεις να ασκήσεις το δικαίωμα της ατομικής σου αυτοδιάθεσης και να μη εμβολιασθείς; Πληρώνεις στο δημόσιο ταμείο 100 ευρώ και απο κει και πέρα δεν σε πειράζει κανένας. Αν όμως θέλεις να γλιτώσεις το χαράτσι των 100 ευρώ, πηγαίνεις στο πλησιέστερο εμβολιαστικό κέντρο και είναι όλα μέλι-γάλα». Με τέτοια διαχειριστική λογική των κοινών εκ μέρους της Κυβέρνησης όλοι οι ατίθασοι έναντι των εμβολίων τζόβανοι των 60 και άνω – και μαζί με αυτούς όλες οι νεώτερες ηλικίες, που παρακολουθούν εναγωνίως την εξίλιξη των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας – , πρέπει να αισθάνονται ευγνωμοσύνη που οι ιατροί των εμβολιαστικών κέντρων δεν εξοπλίσθηκαν με αρμοδιότητες κτηνιάτρων, ώστε να εισβάλλουν στα σπίτια του καθενός, όπως εκείνοι στους σταύλους και να υποβάλλουν με το ζόρι σε δαμαλισμό όλα τα γελάδια και τα παντός είδους βοοειδή! Με όλα αυτά που συμβαίνουν στην χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας δεν ξέρει, τί να πρωτοθαυμάσει κάποιος: Τους χωρίς αιτία επαναστάτες εναντίον ενός «ανύπαρκτου», όπως λένε, ιού, ο οποίος δια της ανυπαρξίας του σκοτώνει ωστόσο η διασωληνώνει καθημερινά δεκάδες, νέους ως επί το πλείστον εσχάτως συνανθρώπους μας – παραλείπουμε να μνημονεύσουμε εδώ τα εκατομμύρια των θυμάτων του παγκοσμίως – ή τον τρόπο αντιμετώπισης των επαναστατών και της πανδημίας εν γένει από την Κυβέρνηση; Λες και χάθηκαν ξαφνικά οι πολλές δυνατότητες που προσφέρει η δημοκρατία για την λύση τωνεκάστοτε εμφανιζομένων προβλημάτων και πρέπει να ακολουθήσουμε τον μοναδικό «δρόμο» που γνωρίζουν οι δικτάτορες. «Μα έχουμε πανδημία», θα πουν κάποιοι. «Κινδυνεύει η δημόσια υγεία που η ανάγκη της προστασίας της ακυρώνει ακόμη και Συντάγματα». Δεν είναι ακριβώς έτσι.
Έχουμε και με άλλη ευκαιρία σημειώσει ότι ουδείς αμφισβητεί την προτεραιότητα που έχει σε κάθε περίπτωση η προστασία της δημόσιας υγείας ως ύψιστο αγαθό σε μια κοινωνία. Η δημόσια υγεία περιορίζει πράγματι μερικές φορές την άσκηση συνταγματικώς κατοχυρωμένων δικαιωμάτων. Τα περιορίζει απλά σε ορισμένες περιπτώσεις. Δεν τα καταργεί όμως ποτέ. Χρειάζεται ωστόσο ιδιαίτερη προσοχή εδώ, διότι ο περιορισμός των σχετικών δικαιωμάτων, που προστατεύει το Σύνταγμα δεν είναι άνευ ετέρου επιτρεπτός. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να εναρμονίζεται με τις τυποποιημένες στο άρθρο 25 παρ. 1 Συν αρχές της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας. Αυτό σημαίνει ότι το συγκεκριμένο περιοριστικό του συνταγματικώς προστατευόμενου δικαιώματος μέτρο που λαμβάνεται πρέπει αφ’ ενός μεν να δικαιολογείται από την σπουδαιότητα του αγαθού, στην διαφύλαξη του οποίου αποβλέπει, αφ’ ετέρου δε να αποτελεί το έσχατο «καταφύγιο» για την προστασία αυτού του αγαθού. Από την σκοπιά της αρχής της αναλογικοτητας δεν φαίνεται να έχουμε κάποιο πρόβλημα σε σχέση με τα μέτρα που λαμβάνονται αυτή την περίοδο της πανδημίας προς προστασία της δημόσιας υγείας. Πρόβλημα όμως – και μάλιστα πολύ σοβαρό – υπάρχει με πολλά επιδημιολογικά μέτρα, εάν τα κοιτάξουμε υπό το πρίσμα της αρχής της αναγκαιότητας, όπως συνέβαινε λ.χ. με τα «λουκέτα» που επεβλήθησαν στις Εκκλησίες στην αρχή της πανδημίας και όπως συμβαίνει σήμερα με τον εξαγγελθέντα υποχρεωτικό εμβολιασμό των πολιτών. Η λήψη του εσχάτου μέτρου τότε μόνον είναι σύμφωνη με το Σύνταγμα, όταν έχουν δοκιμαστεί προηγουμένως, όπως είχα υποστηρίξει αντιστοίχως και για τα «λουκέτα» στις Εκκλησίες, άλλα ηπιότερα μέτρα και απεδείχθησαν αλυσιτελή.
Το εν λόγω μέτρο του υποχρεωτικού εμβολιασμού των πολιτών δικαιολογείται, σύμφωνα με τις εισηγήσεις των ειδικών που υθιοθετεί η Κυβέρνηση, επειδή η πανδημία εξακολουθεί να βρίσκεται σε έξαρση και να δημιουργεί συνεχείς μεταλλάξεις του ιού, γεγονός που οφείλεται, πάντα κατά τις εξηγήσεις των ειδικών, στο υψηλό ποσοστό ανεμβολίαστων. Εξ άλλου το μέτρο αυτό, όπως ισχυρίζεται η Κυβέρνηση για να πείσει για την συνταγματικότητά του, δεν αποτελεί καινοτομία της ελληνικής Πολιτείας. Έχει ήδη αποφασισθεί – για το σύνολο μάλιστα του πληθυσμού τους – και από άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως είναι π.χ. η Αυστρία, η Γερμανία, η Αγγλία κ.ά., των οποίων ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει τον δικαιοκρατούμενο χαρακτήρα των πολιτευμάτων τους. Πρέπει όμως να σημειωθεί εδώ ότι δεν δοκιμάζεται στην προκειμένη περίπτωση η επάρκεια των πιο πάνω χωρών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του κράτους δικαίου, αλλά ο βαθμός της αντίστασής τους σε φυγόκεντρες από την συνταγματική νομιμότητα πιέσεις. Και η αδυναμία τους να αντισταθούν σε τέτοιες πιέσεις δεν μπορεί επίσης να αμφισβητηθεί,τουλάχιστον για χώρες, όπως είναι η Αυστρία και η Γερμανία, που εξέθρεψαν τον ναζισμό. Μένει λοιπόν να δούμε εδώ, κατά πόσον το υψηλό ποσοστό των ανεμβολίαστων συντηρεί το πρόβλημα της πανδημίας, ώστε να κριθεί και ηαναγκαιότητα των προσφερομένων λύσεων για την αντιμετώπισή του και σε τελευταία ανάλυση η πειθώ του σχετικού επιχειρήματος.
Όπως είναι γνωστό, σύμφωνα με τα στοιχεία που μάς δίνουν και εδώ οι ειδικοί, τον ιό δεν τον μεταδίδουν μόνον οι ανεμβολίαστοι, αλλά και οι εμβολιασμένοι. Επομένως σε τί θα ωφελήσει στην αποτροπή της περαιτέρω εξάπλωσης του κορωνοϊού η επιμονή της Κυβέρνησης να υποχρεώσει τους ανεμβολίαστους να εμβολιαστούν και αυτοί, αφού και ως εμβολιασμένοι θα εξακολουθήσουν, όπως και με την προηγούμενη ιδιότητά τους, να μεταδίδουν τον ιό;Το μόνο στοιχείο που διαφοροποιεί τους ανεμβολίαστους από τους εμβολιασμένους είναι η πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα των πρώτων σε σύγκριση με τους δεύτερους να νοσήσουν και να πεθάνουν από τον κορωνοϊό. Από την σκοπιά της μεταδοτικότητας του κορωνοϊού εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι βρίσκονται στον ίδιο παρονομαστή.
Εάν θέλουμε λοιπόν να περιορίσουμε την εξάπλωση του κορωνοϊού, πρέπει να υποχρεώσουμε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες, εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους, να φορούν παντού, σε κλειστούς και σε ανοικτούς χώρους, μάσκες. Αυτό είναι το απολύτως αναγκαίο μέτρο για την προστασία της δημόσιας υγείας. Όχι ο υποχρεωτικός εμβολιασμός των ανεμβολίαστων πολιτών. Εάν οι ανεμβολίαστοι αρνούνται να συμμορφωθούν με το μέτρο της γενικής και ανεξαίρετης μασκοφορίας, που προστατεύει και τους ίδιους, αλλά και το σύστημα υγείας σε περίπτωση που νοσήσουν και χρειασθούν νοσηλεία, τότε είναι νόμιμα τα περιοριστικά των ελευθεριών τους μέτρα να μη εισέρχονται χωρίς μάσκα στα καταστήματα, στα θέατρα, στους κινηματογράφους ή στα γήπεδα και να μη προσέρχονται σε χώρους, στους οποίους δημιουργείται συνωστισμός. Και τότε ασφαλώς έχει νόημα το μέτρο της επιβολής προστίμου ή ακόμη και ποινής φυλάκισης σε όσους αρνούνται να συμμορφωθούν. Όπως ακριβώς γίνεται και με την απαγόρευση της οδήγησης αυτοκινήτου από εκείνους που δεν έχουν άδεια οδήγησης. Και αυτοί θα ήθελαν να πάνε κάπου, στο χωριό ή όπου αλλού ή να απολαύσουν την χαρά ενός ταξιδιού ή μιας εκδρομής. Τα στερούνται όμως όλα, αφού δεν έχουν δίπλωμα οδήγησης. Και ουδείς μπορεί ασφαλώς να αμφισβητήσει την νομιμότητα του σχετικού προστίμου που τους επιβάλλεται για την προστασία της δημόσιας ασφάλειας, όταν καταληφθούν να παραβαίνουν την σχετική απαγόρευση.
Οι σκέψεις αυτές υπογράφονται από ένααπλό πολίτη, ο οποίος για να προστατεύσει την ζωή και την υγεία του πείσθηκε από τις συμβουλές των ιατρών για την επικινδυνότητα του κορωνοϊού και έσπευσε προθύμως να εμβολιασθεί και με τις τρεις δόσεις των εμβολίων.Αρνείται όμως ως νομικός να αναγνωρίσει την συνταγματικότητα του γενικού υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά ηλικίες, ενός μέτρου δηλ. που αναιρεί το δικαίωμα της ατομικής αυτοδιάθεσης του πολίτη. Το δικαίωμα αυτό είναι πολύ ακριβό, για να καταφάσκεται η ευχέρεια της Πολιτείας να το ρευστοποιεί αντί οποιασδήποτε χρηματικής διατίμησης.
