Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Αβάσσου
Αναφορές στο μοναστήρι έχουν γίνει και από Αραβαντινό: «Το του Αβάνου (πρόκειται για τυπογραφικό λάθος) όπερ κτίσμα αρχαίον ον διατηρείται εν τη καταστάσει σεμνυνόμενον επί τη ενδόξω της θεοτόκου κοιμήσει , κείται δε εν τη περιοχή της Λάμαρης».
Πρόκειται για ένα μοναστήρι, αφερωμένο στη Κοίμηση της Θεοτόκου, που βρίσκεται εντός των ορίων του χωριού Ανω Κοτσανόπουλο, αλλά στην ουσία ανήκει και στα χωριά Βρυσούλας και Άνω Ράχης, αφού έχει κτισθεί στα όρια των τριών κοινοτήτων και σε αυτό έχουν πρόσβαση όλοι.
Σε ένα τουριστικό οδηγό της Νέας Ελλάδας, γραμμένο μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου από τους Τούρκους, αναφέρεται : «..και μετά 45’του χωρίου Άνω και Κάτω Κοτσανόπουλο , οπόθεν μετά 60′ διερχόμεθα της Μονής Βασιώτη επ άριστερά και φθάνομεν εις χ.Ζερμή παρ΄ω αφθονα ύδατα 3,5 ώραι εκ Λούρου».
Βεβαίως, οι αποστάσεις τώρα δεν έχουν καμία σχέση με αυτές 100 χρόνια πριν. Η μονή από το Λούρο απέχει μόλις 15′ με το αυτοκίνητο .Ο παραπόταμος ελάχιστο νερό έχει και οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει έχουν δημιουργήσει ένα χώρο λατρείας αλλά και αναψυχής.
Σύμφωνα με τον μητροπολίτη Αρτης Σεραφείμ Ξενόπουλο ή Βυζάντιο, «η ιερά μονή Αβάσσου κειμένη εν τω τμήματι της Λακοπούλας εις τας υπωρείας του χωριού Ζερμή εντός δασώδους τόπου και τιμωμένη επί τη κοιμήσει της Θεοτόκου ,ωκοδομήθη το πρώτον κατά τα αρχάς του παρελθόντος αιώνος κατασαθρωθείσα δε και κατερημωθείσα υπό των αλβανικών στιφών ,ανεκαινίσθη υπό του εν έτει 1853 , δι εράνου των χρισταινών. Έλαβε το όνομα Αβάσσου , γμωματεύομεν ,ως εκ της οικογενείας του σωζωμένου ήδη εις ρωσικήν γην ,εμπορευρευομένου Αββασιώτου, εχούσης ως φαίνεται την θέσην ταύτην ως ιδιόκτητον».
Αναφορές στο μοναστήρι έχουν γίνει και από Αραβαντινό: «Το του Αβάνου (πρόκειται για τυπογραφικό λάθος) όπερ κτίσμα αρχαίον ον διατηρείται εν τη καταστάσει σεμνυνόμενον επί τη ενδόξω της θεοτόκου κοιμήσει , κείται δε εν τη περιοχή της Λάμαρης».
Όπως αναφέρεται στο ημερολόγιο της Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως και Πρεβέζης με την ευθύνη του δραστήριου νέου μητροπολίτη Χρυσόστομου ,».. η μονή Αβάσσου είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της θεοτόκου και έλαβε το ονομά της πιθανώς από τον ιδιοκτήτη της Αββασιώτη , έμπορα στηΡωσία τον 19αι.Αλλη εκδοχή θέλει τη Μονή να ονομάζεται Αρασσός , κτισμένη σε ελληνιστική θέση με ύπαρξη αρχαίων τάφων στην γύρω περιοχή. Η παρουσία πάντως πολλών μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών, τμημάτων τέμπλου και αμφικιονίσκων παραθύρων ,εντοιχισμένων στον σημεριν΄οναό, ενισχύουν την άποψη πιθανής αναγωγής της Μονής στον 13 αιώνα.
Υπάρχει όμως και η τοπική παράδοση που θέλει τον ναό να τον κτίζει ένας μεγαλοκτηνοτρόφος που ζούσε στην περιοχή με το όνομα Αβάσσος ή Βάσσος .Εκεί ,μέσα στα βάτα έκαιγε ένα φως και έτσι αποφασίστηκε να κτιστεί η εκκλησία. Μέχρι πρόσφατα έλεγαν ότι ένα φίδι φυλούσε τον ναό , ενώ όσοι κινούνταν από το Κοτσανόπουλο προς τη Βρυσούλα με άλογο έπρεπε να αφιππεύουν σε ένδειξη σεβασμό. Ένας Τούρκος που προσπάθησε να διανύσει την απόσταση καβαλάρης του γύρισε το κεφάλι. Η παράδοση θέλει τον Τούρκο να πηγαίνει στο ναό , να δένει το άλογο στην πόρτα του ναού και να θεραπεύεται. Οι ντόπιοι μιλούν για ένα μια θαυματουργή εκκλησία , ωστόσο δεν υπάρχουν παρά μόνο άγραφες μαρτυρίες οι οποίες δεν διαφέρουν από την ιστορία των άλλων μοναστηριών. Αυτό σημαίνει ότι πίσω από την ανέγερση κάθε μονής υπάρχουν μύθοι και αλήθειες που «έχουν παγιωθεί» και κρατούνται ζωντανοί άλλοτε για τοπικιστικούς λόγους και άλλοτε από σεβασμό στην παράδοση.
Για τους κατοίκους της κατοίκους της περιοχής η Παναγία του Αβάσσου είναι η προστάτιδα και τον 15Αυγουστο έφταναν εδώ για να προσευχηθούν και να διασκεδάσουν. Την παραμονή γιορτής πολλοί κάτοικοι κοσμούνταν μέσα και έξω από τον ναό.
Από το κτιριακό συγκρότημα της Μονής σήμερα σώζεται μόνο το Καθολικό κτισμένο στα 1853 από τον ιερομόναχο Κυπριανό πάνω στα θεμέλια παλαιοτέρου ναού ,κτίσμα του 1746.Πρόκειται , όπως αναφέρεται στο ημερολόγιο της μητρόπολης, για τρίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική με πρόναο , κυρίως ναό και ιερό βήμα. «Στο κεντρικό κλίτος , που χωρίζεται από τα πλάγια με τέσσερις κολώνες (2 σε κάθε πλευρά) υπάρχουν τρεις εσωτερικοί τρούλοι, ενώ στα πλάγια κλίτη απο τρείς καμάρες. Ολόκληρος ο κυρίως ναός, και το ιερό βήμα είναι κατάγραφο απο αγιογραφίες της ίδιας περιόδου. Ιδιαίτερο ενδιφέρον παρουσιάζει το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού με αρκετές σκαλιστές παραστάσεις απο την Αγία Γραφή.
Η μονή Αβάσσου κατά τον Λαμπρίδη είχε αρκετή περιουσία και διέθεται αρκετά χρήματα για τα σχολεία των γύρω χωριών: » Η της αβάσσου ( μονή) γρ.1000 υπέρ των σχοελίων τριών πέριξ αυτής κοινοτήτων».
Σύμφωνα με τον Σεραφείμ Βυ΄ζαντιο : «και αύτη μονή εδεκατίσθη υπο τον Αλβανών , κέκτηται δε ήδη μικρόν μέρος αγρών , ολίγα ελαιόδεντρα ,ένα μύλον και ολίγα ποίμνια ,εν αυτή ιεράτευεν η ηγουμένευεν εκ της οικογενείας ορμώμενος των Αββασιωτών, εν ων την επωνυμίαν έλαβεν «.
Το 1916 σύμφωνα με τον αρχιμανδρίτη Φιλάρετο Βιτάλη η μονή του Αβάσσου γίνεται μετόχι της Μονής Ζαλόγγου και όλη η περιουσία της περιέρχεται σε αυτήν.
