Ο μήνας της Παναγίας και των πανηγυριών
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην έντυπη εφημερίδα ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Αύγουστος: o μήνας απόλυτα ταυτισμένος με την Ορθοδοξία, τα ήθη και τις παραδόσεις της Ελλάδας. Στην «καρδιά» του, τον Δεκαπενταύγουστο, πλήθος κόσμου συρρέει στα αμέτρητα προσκυνήματα της Παναγίας για να Την τιμήσει.
Σε κάθε γωνιά της χώρας το «Πάσχα του καλοκαιριού», όπως συνηθίζεται να αποκαλείται ο Δεκαπενταύγουστος, στήνονται διάφορα υπαίθρια πανηγύρια. Άλλα μικρά, άλλα μεγαλύτερα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όλα ακολουθούν πιστά τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας, μεταφέροντάς τα από γενιά σε γενιά.
Στο νησί της Μεγαλόχαρης
Τον Δεκαπενταύγουστο στην Τήνο όλα κινούνται με ιδιαίτερη θρησκευτική ευλάβεια. Εκατοντάδες πιστοί, ακόμη και γονατιστοί, ανηφορίζουν πηγαίνοντας προς τον ναό της Ευαγγελίστριας για να προσκυνήσουν και να αφήσουν το δικό τους τάμα.
Ο εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (σ.σ. καθιερώθηκε με βασιλικό διάταγμα το 1836) διαρκεί έως και τις 23 Αυγούστου. Μπροστά στον Επιτάφιο και την εικόνα της Παναγίας, η οποία βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1823, ψάλλονται ύμνοι και εγκώμια και δύσκολα κάποιος μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά του.
Παναγία Σουμελά: Το σύμβολο των Ποντίων
Το ποντιακό στοιχείο συγκινεί. Μέσα σε μια έντονα θρησκευτική ατμόσφαιρα, νέοι και νέες δίνουν μαθήματα παράδοσης: Ποντιακοί χοροί και ένα πολύωρο γλέντι είναι μεταξύ των πολιτιστικών εκδηλώσεων που λαμβάνουν χώρα προς τιμήν της Παναγίας. Για την ιστορία, την εικόνα της εκκλησίας φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Αρχικά, ονομαζόταν Παναγία Αθηνιώτισσα και φυλασσόταν σε ναό της Αθήνας, όπου τη μετέφερε ο μαθητής του Ευαγγελιστή Λουκά, Ανανίας. Η Ορθόδοξη παράδοση αναφέρει πως στα τέλη του 4ου αιώνα, η Παναγία εμφανίστηκε στους μοναχούς Σωφρόνιο και Βαρνάβα στην Αθήνα και τους κάλεσε στην εκκλησία. Τότε είδαν την εικόνα να βγαίνει από το παράθυρο. «Πηγαίνω στην Ανατολή. Προπορεύομαι στο όρος Μελά. Ακολουθήστε με…», είπε.
Οι μοναχοί την ακολούθησαν. Η εικόνα σταμάτησε στο όρος Μελά, στον Πόντο. Εκεί χτίστηκε μεγάλος ναός και μονή, ενώ η εικόνα μετονομάστηκε σε Σουμελά από τη φράση «Στου Μελά».
Κεφαλονιά: Τα φιδάκια της Παναγίας
Από τις αρχές Αυγούστου στην Εκκλησία της Παναγίας της Φιδούσας, όπως έχει ονομαστεί, στο Μαρκόπουλο Κεφαλονιάς, συμβαίνει, όπως λένε και οι πιστοί που την έχουν επισκεφτεί, κάτι το ανεξήγητο. Δεκάδες φιδάκια κάνουν την εμφάνισή τους, έχοντας στο κεφάλι το σημάδι του Χριστού. Λέγεται πως, εάν δεν εμφανιστούν καθόλου, είναι κακό σημάδι. Σύμφωνα με την παράδοση, τα άκακα αυτά ερπετά ήταν μοναχές που παρακάλεσαν την Παναγία να τις γλυτώσει από τα χέρια πειρατών.
Το πανηγύρι της Ξυλοπαναγιάς στη Σέριφο
Στη Σέριφο διοργανώνεται το περίφημο πανηγύρι της Ξυλοπαναγιάς, στην περιοχή Παναγιά. Σύμφωνα με τους κατοίκους του νησιού όταν ένα ανύπαντρο ζευγάρι ξεκινάει πρώτο τον χορό κάτω από την ελιά της εκκλησίας τον Δεκαπενταύγουστο, θα παντρευτεί μέσα στον χρόνο. Τα υποψήφια ζευγάρια, όμως, είναι πολλά, για αυτό και πολλές φορές σημειώνονται καβγάδες ανάμεσα στους μελλοντικούς γαμπρούς για το ποιος θα πάρει την πρωτιά.
Η Παναγία Εκατονταπυλιανή στην Πάρο
Η εμπειρία που θα ζήσουν οι επισκέπτες που θα βρεθούν Δεκαπενταύγουστο στην Παροικιά είναι μοναδική. Πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στον παλαιοχριστιανικό ναό της Παναγίας Εκατονταπυλιανής, από τις εντυπωσιακότερες εκκλησίες του Αιγαίου. Στο λιμάνι της Νάουσας η ατμόσφαιρα με τα «φλεγόμενα» καΐκια μαγεύει. Οι ντόπιοι προσεγγίσουν με τα καΐκια τους την προβλήτα με αναμμένα δαδιά. Με την άφιξη των «πειρατών» στο λιμάνι κηρύσσεται και η έναρξη της γιορτής με νησιώτικους χορούς – και πρώτο και καλύτερο τον μπάλο.
Στις 23 του μήνα διοργανώνεται το πανηγύρι των Πειρατών με αφορμή την επέτειο από την επιδρομή του Μπαρμπαρόσα στη Νάουσα, το 1537. Τότε, οι άνδρες του θρυλικού κουρσάρου έκλεψαν τις γυναίκες των Ναουσαίων και εκείνοι πολέμησαν για να τις πάρουν πίσω.
Η Παναγιά Πανοχωριανή στην Αμοργό
Στις 6 Αυγούστου, στη Χώρα της Αμοργού, πραγματοποιείται το πανηγύρι του Σωτήρος. Στη «Λόζα», όπως ονομάζουν οι ντόπιοι την κεντρική πλατεία, συγκεντρώνονται εκατοντάδες άνθρωποι και γιορτάζουν με έναν ξεχωριστό τρόπο. Οι επισκέπτες γεύονται δωρεάν τηγανιτή αθερίνα, τηγανητό μπακαλιάρο και σαλάτες. Και όλα αυτά με τη «συνοδεία» του βιολιού και του λαούτου, που παίζουν δεξιοτέχνες μουσικοί του νησιού.
Παραδοσιακά και στη Λέσβο
Από τις 6 Αυγούστου το νησί μπαίνει στην τελική ευθεία για το μεγάλο πανηγύρι του «Πάσχα του καλοκαιριού», με τη γιορτή της σαρδέλας, στη Σκάλα Καλλονής. Το γλέντι είναι παραδοσιακό, με ορχήστρα, ενώ κατά τη διάρκειά του προσφέρονται ψητές σαρδέλες και άφθονο ούζο.
Η εορτή του Δεκαπενταύγουστου κορυφώνεται στην Παναγία της Αγιάσου, όπου η ομώνυμη εικόνα είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, πλασμένη με κερί και μαστίχα. Δεκάδες πιστοί ξεκινούν από την πόλη της Μυτιλήνης και περπατούν 25 χιλιόμετρα για να καταλήξουν στον προορισμό τους, την αυλή της Εκκλησίας της Παναγίας Αγιάσου, όπου και διανυκτερεύουν.
Στην Όλυμπο της Καρπάθου
Με έντονο το θρησκευτικό αίσθημα, κάτοικοι και επισκέπτες ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο παρακολουθούν τη Λειτουργία στην Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Στη μικρή πλατεία μπροστά στην εκκλησία της Παναγίας αναβιώνει το έθιμο του Κάτω Χορού. Σε κλίμα βαθιάς κατάνυξης, οι οργανοπαίχτες παίζουν τον Κάτω Χορό. Αργός και με σταθερό βήμα χορός, που κρατά ώρες. Οι άντρες κάθονται στο τραπέζι. Στο πέτο τους έχουν ένα κομμάτι βασιλικό.
Αγώνες με τα καΐκια στο Κάτω Κουφονήσι
Και στο νησί αυτό η μεγαλύτερη γιορτή της Ορθοδοξίας τιμάται με εντυπωσιακό τρόπο. Κανείς δεν λείπει από τη Θεία Λειτουργία, αλλά και από το μεγάλο πανηγύρι που ακολουθεί. Προσφέρεται φαγητό και καλό κρασί, ενώ στη συνέχεια οι ντόπιοι παίρνουν τα καΐκια και κάνουν αγώνες για το ποιος θα περάσει τον άλλο στο Πάνω Κουφονήσι.
Ικαρία: Κάθε ημέρα και ένα πανηγύρι
Αναμφίβολα, το νησί του Ικάρου κερδίζει όσον αφορά στο πόσα πανηγύρια διοργανώνονται όχι μόνο τον Αύγουστο, αλλά σχεδόν όλο το καλοκαίρι.
Ένα από τα πιο ξακουστά είναι αυτό της Λαγκάδας, ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο.
Οι Ικαριώτες μουσικοί βάζουν τα δυνατά τους παίζοντας το γνωστό «Καριώτικο», που διαρκεί το λιγότερο είκοσι λεπτά. Παράλληλα, προσφέρονται κατσίκι και τοπικό κόκκινο κρασί.
Χίος: Κάθε χωριό και πανηγύρι
Σε κάθε χωριό της Χίου τα παραδοσιακά πανηγύρια αποτελούν το «άλας» του καλοκαιριού. Το πρωί Λειτουργία στη χωροεκκλησιά ή στα ξωκλήσια, μετά παραδοσιακό γεύμα για όλους και το βράδυ το αιγαιοπελαγίτικο γλέντι μέχρι το πρωί.
Τα πιο γνωστά πανηγύρια είναι του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου σε Βολισσό, Εγρηγόρο, Καρδάμυλα, Άη Γιώργη Συκούση, Βέσσα, Βασιλεώνοικο, Δαφνώνα, Έξω Διδύμα και Παγίδα.
Τον Δεκαπενταύγουστο πανηγύρια διοργανώνονται στα χωριά Καλλιμασιά, Πυργί, Νένητα, Βίκι, Κουρούνια, Πιτυό, Χαλκειό, Βολισσό, Πισπιλούντα, Καταρράκτη και Θολοποτάμι. Τα Εννιάμερα της Θεοτόκου στις 23 γιορτάζονται πανηγυρικά στα χωριά Πυργί, Βίκι, Άγιο Γάλα και Ποταμιά.
Οι προσκυνητές καβαλάρηδες της Κοζάνης
Εδώ ο χρόνος «κολλάει» στο παρελθόν και συγκεκριμένα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Και αυτό γιατί στο ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας στο Μικρόκαστρο στη Σιάτιστα αναβιώνει το έθιμο των προσκυνητών καβαλάρηδων, οι οποίοι παρακολουθούν τη Λειτουργία πάνω σε στολισμένα άλογα.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία, όταν αποτελούσε ευκαιρία για τους σκλαβωμένους να δείξουν τη λεβεντιά και τον πόθο τους για λευτεριά.
Όταν ολοκληρώνεται η Λειτουργία, οι καβαλάρηδες επιστρέφουν έφιπποι στην πόλη. Εκεί, από νωρίς έχουν συγκεντρωθεί εκατοντάδες άνθρωποι και δίνεται έτσι το «πράσινο φως» για να αρχίσει η μεγάλη γιορτή.
Τριήμερο πανηγύρι και στα Ζαγοροχώρια
Η Κοίμηση της Θεοτόκου στα Ζαγοροχώρια γιορτάζεται μοναδικά, επί τρεις ολόκληρες ημέρες. Οι ξενιτεμένοι Ηπειρώτες επιστρέφουν στον τόπο τους για να τιμήσουν τη μνήμη Της και να γιορτάσουν με παραδοσιακούς ηπειρωτικούς σκοπούς στα πατροπαράδοτα πανηγύρια που κορυφώνονται το τριήμερο Παρασκευή-Κυριακή.
Τα «Ντολιά» στα Ιωάννινα (Παλαιόπυργος Πωγωνίου)
Μετά τη Θεία Λειτουργία, στην οποία συμμετέχουν όλοι τον Δεκαπενταύγουστο, ακολουθεί ένα παλιό, ιδιαίτερο έθιμο της περιοχής. Πρώτα παρατίθεται γεύμα στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας, στον Παλαιόπυργο. Έπειτα αναβιώνουν τα «Ντολιά». Κατά το έθιμο, η εντολή «Ντολή-ντολιά» δίνεται από τον «Ντολή πασά», που ορίζεται κάποιος από τους μεγαλύτερους. Ο «πασάς» παίρνει το ποτήρι του με το κρασί και το τσουγκρίζει με έναν παρευρισκόμενο. Πίνει τρία ποτήρια ή τρεις φορές και τα αφιερώσει κάθε φορά και σε διάφορους, ζητώντας από τους οργανοπαίκτες να παίξουν ένα τραγούδι. Ύστερα, οι υπόλοιποι με τη σειρά που ορίζει ο «Ντολή πασάς» αφιερώνουν τις ευχές τους όπου θέλει ο καθένας, ζητώντας και από ένα τραγούδι. Ένας από τους σκοπούς αυτού του εθίμου είναι να διαλύονται και οι μικροπαρεξηγήσεις που δημιουργούνται και να υπάρχει ομόνοια μεταξύ των συγχωριανών. Ακολουθεί γλέντι μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.
Φέρες Έβρου: Παναγία η Κοσμοσώτειρα
Στις Φέρες Έβρου το απόγευμα του Δεκαπενταύγουστου, με επίκεντρο την εκκλησία της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας, τελείται μέγας πανηγυρικός Εσπερινός. Στη συνέχεια γίνεται λιτάνευση της ιερής εικόνας. Τα μουσικά όργανα παίρνουν θέση έπειτα από λίγη ώρα, με τον κόσμο να διασκεδάζει με τα παραδοσιακά ακούσματα.
Θάσος: Γλέντι στο προαύλιο της Εκκλησίας της Παναγίας
Με κατάνυξη γιορτάζουν τον Δεκαπενταύγουστο οι κάτοικοι του νησιού της Θάσου. Γίνεται λιτάνευση της εικόνας, που συνοδεύεται από πολυμελή μπάντα, στον ιερό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην Παναγία της Θάσου. Οι γυναίκες του χωριού, διατηρώντας τις παραδόσεις, ετοιμάζουν στον αυλόγυρο του ναού το κουρμπάνι, κρέας με σιτάρι, ρύζι ή πατάτες, και το μοιράζουν μετά τη Θεία Λειτουργία. Εκεί παραβρίσκονται όλοι. Χορεύουν, πίνουν και τραγουδούν για ώρες.
Γρεβενά: Γιορτή στο ψηλότερο χωριό της Ελλάδας
Στο ψηλότερο χωριό της Ελλάδας, τη Σαμαρίνα, χιλιάδες προσκυνητές καταφθάνουν στη Μεγάλη Παναγιά για να πανηγυρίσουν σε ένα γλέντι που κρατάει τρεις ολόκληρες ημέρες. Οι Σαμαρινιώτες έχουν τον δικό τους μοναδικό χορό, που ονομάζεται Τσιάτσιο και κλέβει την παράσταση στο προαύλιο της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγιάς. Το ίδιο σκηνικό στήνεται και στη γειτονική Αβδέλλα, όπου για πέντε ημέρες η πλατεία του χωριού σφύζει από ζωή.
Το πανηγύρι στη Μονή Φανερωμένης στη Σαλαμίνα
Στη Μονή Φανερωμένης, στη Σαλαμίνα, οργανώνεται ένα μεγάλο πανηγύρι από τις 19 έως τις 25 Αυγούστου. Η περιφορά της εικόνας γίνεται το πρωί της 23ης Αυγούστου, με τη συνοδεία του Λιμενικού Σώματος. Οι ετοιμασίες για το μεγάλο πανηγύρι που στήνεται γύρω από τη μονή ξεκινούν από τις 19 του μήνα. Πλήθος εθελοντών βοηθά στη διεξαγωγή των εκδηλώσεων, στον καθαρισμό του μοναστηριού, στον στολισμό και στην εξυπηρέτηση του κόσμου. Επιπλέον, από τις 21 έως τις 23 Αυγούστου δίνεται συσσίτιο σε απόρους. Τέλος, στα κελιά της μονής μπορούν να φιλοξενηθούν αρκετοί προσκυνητές.
