Καλοκαιρινά Λατρευτικά: Ιούλιος Β’
Γράφει ο Μ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης
Η μνήμη των αγίων Κηρύκου και Ιουλίττης εορτάζεται στις 15 Ιουλίου. Η αγία Ιουλίττη εορτάζεται μαζί με το νηπιομάρτυρα γιό της άγιο Κήρυκο. Μεγάλος ενοριακός ναός των δύο αγίων υπάρχει στην πρωτεύουσα της Ικαρίας, τον Άγιο Κήρυκο, της οποίας θεωρούνται προστάτες, όπου και τελείται μεγάλο πανηγύρι. Μονή της υπάρχει επίσης στο Σιδηρόκαστρο, κτίσμα του Μητροπολίτη Σιδηροκάστρου κυρού Ιωάννη Παπάλη, που πριν εκλεγεί και χειροτονηθεί επίσκοπος ήταν ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Σάμου και Ικαρίας, και μετέφερε από την Ικαρία την λατρεία της αγίας στη Μητρόπολή του.
Στην Κάρπαθο, η εορτή χρησιμεύει ως ορόσημο για την ευλόγηση των σύκων στο ναό και την έναρξη της κατανάλωσής τους. Ο άγιος Κήρυκος πάλι, επειδή είναι νηπιομάρτυρας, τιμάται ως προστάτης των παιδιών, που τα προφυλάσει και τα θεραπεύει θαυματουργικά από τους τραυματισμούς. Στην Καππαδοκία μάλιστα, από το όνομά του έλεγαν όλο τον μήνα Ιούλιο «άι Κήρκο», ενώ στην Κάρπαθο, λόγω των απαρχών σύκων που φέρνουν στο ναό για να ευλογηθούν, τον αποκαλούν «Συκαλά». Στην κοινή εορτή των δύο αγίων τηρείται εθιμική αργία σε διάφορες ελληνικές περιοχές.
Η αγία Μαρίνα εορτάζει στις 17 Ιουλίου, με εκδρομές σε αμπέλια και λαχανόκηπους, ενώ συχνά προσφέρονται στο ναό για να ευλογηθούν απαρχές σύκων και σταφυλιών, ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες κάθε περιοχής. Στη Μεσημβρία της Θράκης μάλιστα τότε έκοβαν και τα πρώτα καρπούζια. Στην πανήγυρη πρόσφεραν και ζωοθυσίες, μοιράζοντας το κρέας στους πιστούς, για ευλογία.
Σε πολλές μάλιστα περιοχές επιζεί ο θρύλος για το οικειοθελώς προσερχόμενο ελάφι, ώστε να θυσιαστεί στην εορτή, κάτι που τελείωσε όταν μια χρονιά έσφαξαν το ζώο χωρίς να το αφήσουν πριν να ξεκουραστεί. Στο Δεμάτι της Ηπείρου πάλι μοίραζαν το θυσιαζόμενο βόδι σε απογόνους ορισμένων οικογενειών του χωριού, ενώ η θυσία συνήθως τελούνταν για την αποτροπή των ασθενειών ή για την πρόκληση της επιθυμητής και γονιμοποιητικής βροχής.
Στην Αιτωλία ράντιζαν με τον αγιασμό της εορτής τα σπαρτά, πιστεύοντας ότι αποδιώκουν τα βλαπτικά έντομα και ζωϋφια. Γενική είναι η εθιμική αργία, από τον φόβο ότι η αγία τιμωρεί όσουα αλωνίζουν, με καταποντισμό των αλωνιών και των ίδιων. Αλλού η αγία τιμάται ως προστάτης των μικρών παιδιών και των βρεφών από κάθε είδους λοιμώδεις και μολυσματικές ασθένειες.
Ο προφήτης Ηλίας θεωρείται από τον ελληνικό λαό κύριος της βροχής, των κεραυνών και των βροντών, γι’ αυτό και ο εορτασμός του (20 Ιουλίου) είναι πάνδημος και καθολικός, με πολλά πανηγύρια αφιερωμένα στη μνήμη του, σε ολόκληρο τον ελληνικό πολιτισμικό χώρο. Οι αντιλήψεις αυτές, που μάλλον έχουν προέλθει από τις σχετικές αφηγήσεις της Παλαιάς Διαθήκης για τη ξηρασία και τη βροχή που προκάλεσε, είναι γνωστές ήδη από τα μεσαιωνικά χρόνια, και μάλιστα και σε άλλους λαούς, όπως οι Σέρβοι και οι Γερμανοί, που σε περιόδους ξηρασίας πραγματοποιούσαν λιτανείες στον προφήτη Ηλία.
Σε πολλές ελληνικές περιοχές πραγματοποιούν τελετουργικές ζωοθυσίες (κουρμπάνια) στη μνήμη του, μάλιστα στη Βόρεια Θράκη τις θυσίες αυτές τελούσαν όχι την ημέρα της μνήμης του, αλλά πριν τη γιορτή της ανακομιδής των λειψάνων του αγίου Αθανασίου (2 Μαΐου), σε συνδυασμό με το τελετουργικό δρώμενο της περπερούνας, κατά το οποίο στόλιζαν ένα ορφανό κορίτσι με χόρτα, το κατάβρεχαν στο ποτάμι και κατόπιν γύριζαν στα σπίτια του χωριού τραγουδώντας σχετική με την πρόκληση της βροχής επωδή, ακριβώς επειδή η βροχόπτωση ήταν αναγκαία στη συγκεκριμένη εποχή του χρόνου, για τις γεωργικές καλλιέργειες της κοινότητας. Στη Σάμο πάλι, σε περιπτώσεις ανομβρίας, έκλειναν την εικόνα του αγίου σε τσουβάλι, «αναγκάζοντάς» τον τελετουργικά να στείλει βροχή, οπότε και την αποκαθιστούσαν με κάθε τιμή, με λιτανεία και ολονυκτία, στο ναό και στην τιμητική θέση της.
Από την εικονογραφία της αναλήψεως του αγίου στον ουρανό πάνω σε πύρινο άρμα προήλθαν επίσης λαϊκές δοξασίες της Βόρειας και της Ανατολικής Θράκης, σύμφωνα με τις οποίες ο άγιος τριγυρίζει στον ουρανό με το πύρινο άρμα του, καταδιώκοντας έναν δράκοντα ή τον διάβολο, και προκαλεί βροντές και κεραυνούς, λόγω της ταχύτητας με την οποία κινείται, αλλά και αστραπές από το μαστίγιό του. Σε περιοχές της Μακεδονίας πάλι θεωρούν ότι ο προφήτης Ηλίας καταδιώκει μια Λάμια που καταστρέφει τα σπαρτά.
Παρόμοιες αντιλήψεις υπάρχουν, πέραν του ελλαδικού χώρου, και σε άλλους βαλκανικούς λαούς, όπως σημειώνει ο Δ. Β. Οικονομίδης: οι Βούλγαροι, για παράδειγμα, πιστεύουν ότι καταδιώκει δράκοντα που τρώει τα γεννήματα στα χωράφια, και μόλις τον συναντήσει του ρίχνει κεραυνούς, ενώ οι αστραπές προέρχονται από τη φωτιά που εκπνέουν τα άλογα του άρματός του και από τη λάμψη της λόγχης του. Σε πολλές μάλιστα βαλκανικές παραδόσεις παρουσιάζεται ως άγιος δρακοντοκτόνος, ο οποίος σκοτώνει τον δράκοντα, ελευθερώνει την παρθένο κοπέλα που του είχε προσφερθεί και επαναφέρει ελεύθερο το νερό στην πόλη.
